تنگ زندان

رشته کوه زاگرس دره ای بزرگ و عمیق را در میان خود جای داده که در جنوب استان چهارمحال و بختیاری  واقع شده و به تنگ زندان مشهور است، این تنگ با چشمه و آبشار مشهور «کرودی کن» رشته کوه هزار دره را از سبز کوه جدا می کند. هزاردره کوهستانی بلند است که به تقریب در بخش مرکزی زاگرس در جنوب غرب ایران واقع گردیده است. این کوهستان در شرق استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته و از نظر تقسیم بندی جغرافیای سیاسی بخش جنوبی کوهستان هزار دره در بخش مرکزی شهرستان لردگان و بخش شمالی آن در شهرستان بروجن واقع شده است، کوه هزار دره از شمال و شمال خاوری به کوه چرو و دشت گندمان، شمال غرب به سبزکوه و در دامنه جنوبی آن رودخانه کره بس جاری است. دیواره های عظیمی که در زیر قله هزار دره قرار گرفته، دامنه های شرقی تنگ زندان را تشکیل داده است.

تنگ زندان مجموعه اي زيبا از كوهستان،‌ آبشار، گياهان خودرو و حيات وحش است. آبشار صد متري تنگ زندان با چند آبشار كوچك، در شمال منطقه حفاظت شده سبزكوه قرار دارد و یکی از بزرگترین آبشارهای ایران را در خود جای داده است که در بين بومي هاي منطقه به آبشار دودي يا ‘كروديكن’(Keredikon) معروف شده است (به معنی آبشاد دودی چون از بالای دره که نگاه کنید آب آبشار وقتی به سطح زمین میرسد به صورت پودرشده و دود مانند به نظر میرسد.) این آبشار پس از سرازير شدن از دل صخره در نهايت به رودخانه سبزكوه مي ريزد و در ادامه به رودخانه کره بس می پیوندد. ارتفاع آبشار اصلی کردیکن طبق داده های جی پی اس حدود ۱۳۰ متر است.

تنگ زیدان پر از آبشار و حوضچه است که یکی پس از دیگری پیش روی شما قرار می گیرند و عبور از آنها نیازمند فن سنگ نوردی و تجهیزات کافی است.

گذر خط گسله از لبه دامنه جنوبی تا جنوب غربی کوهستان هزار دره و بریدگی رودخانه کره بس در پای آن سبب گردیده شیب این دامنه بسیار تند و در بسیاری از قسمت ها به صورت دیواره ها، پرتگاه ها و صخره های سترگ رخ بنماید، به همین خاطر صعود از دامنه های جنوبی بسیار مشکل و فنی بوده، اما توان طبیعی بسیار مناسبی را برای ماجراجویان ماهر و خبره فراهم می کند. دامنه های شمالی این کوهستان شیب ملایم تر دارند و مسیر مناسب برای صعود عمومی از این بخش انجام می گیرد.

پوشش گیاهی:
منطقه حفاظت شده سبز کوه و همچنین سایر نقاط این منطقه از سلسله جبال زاگرس بسیار ناهموار است و مراتع آن بیشتر در بخش های مرتفع منطقه قرار گرفته اند. بالغ بر ۲۷۲ گونه گیاهی از ۵۰ خانواده و ۱۷۴ جنس در منطقه شناسائی شده است.

زیست جانوری:
پوشش گیاهی متنوع منطقه حفاظت شده سبز کوه به نوبه خود زیستگاههای مختلفی را برای انواع جانوران وحشی در کنار توپوگرافی، اقلیم و منابع آبی فراهم ساخته که حدود ۲۴ گونه پستاندار، ۲۱ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۲ گونه ماهی را در خود جای داده است. تعداد این گونه ها از این میزان نیز بیشتر است که با توجه به شرایط سخت طبیعی منطقه، تنها گونه های برجسته قابل شناسایی بوده اند. گونه هایی مثل انواع چکاوك، انواع گنجشک، کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، جغد کوچک، کفتار، هدهد، راسو، کبوتر چاهی، رودك، کبوتر کوهپایه ای، خرس قهوه ای، کبک، سنجاب ایرانی، کبک دری، روباه، تیهو، شغال، دلیجه، پایکا، عقاب طلائی، خفاشها، جی جاق، تشی، سارگپه، شنگ، کلاغ ابلق، خارپشت، زاغی، گراز، کلاغ نوك قرمز، خرگوش، کلاغ نوك زرد، گرگ، مار جعفری، مار پلنگی، انواع مارمولک، انواع لاك پشت، مار قیطانی، شترمار، افعی، تیر مار در منطقه حفاظت شده سبز کوه زندگی می کنند.
                     
گام به گام در تنگ زندان
ابتدای تنگ پرتگاهی بزرگ در زیر پای تان وجود دارد که در پایین به تنگه های باریک منتهی می گردد. ابتدای دره، خشک و فاقد آب است. این دره از دو طرف با دیواره های بلند احاطه شده است. دیواره های غربی در بالا حالت پله پله دارد که در واقع ردیف های شکست  بزرگی هستند که به صورت موازی با هم قرار گرفته اند. از همان نقطه با  چهار  فرود بلند به کف دره خواهیم رسید اما اکثر تیمها غالباً کمی به سمت شمال و ابتدای دره حرکت می کنند، تا ازین طریق بتوانند به کف دره نزدیک شوند که البته بستر سنگلاخ دره، خشک و فاقد آب است.

"فرود اول" ارتفاع آبشار ٤٥ متر می باشد. متشکل از دو عدد رول بولت، فرودی معلق و خشک که اگر احتیاط نکنیم دستهایمان خواهد سوخت و برای اینكه سنگینی كوله ها شمارا برنگرداند بوسیله یك اسلینگ و یا كارابین همانگ ونه كه كوله ها بردوش باشد، به طناب فرود متصل شده و فرود می آییم، پس از فرود هر نفر زیر طناب نفر بعد را در تمامی فرودها می گیرد. بعد از آن روی طاقچه حرکت کرده و کارگاه دوم را همراه لایف لاین برای رسیدن به آن برقرار می کنیم.

"فرود دوم" در کنار دیواره و خشک به ارتفاع ٤١ متر و کارگاه آن متشکل از دو عدد اسپیت است. اگر در ابتدای فرود طناب سایش داشت میتوانیم با محافظ آن را اصلاح کنیم. پس از فرود از شیب تند و سنگلاخی پائین رفته و به فرود بعدی می رسیم.

"فرود سوم" گارگاه تک اسپیت است و فرود آن ١٠ متر معلق و دشوار می باشد. کمی پائینتر "فرود چهارم"  که کارگاه آن بلوک و تسمه میباشد، فرودی خفته است که در اواسط آن معلق می شود و ٣٠ متر ارتفاع دارد. پس از فرود سمت چپ رفته و با دست به سنگی به سمت راست می آئیم و وارد دره میشویم.

"فرود پنجم"  (توضیح: برای تیمهائی که از ابتدای دره و شن اسکی می آیند فرود اول است) یک کارگاه طبیعی با استفاده از بلوک سنگی و تسمه است. فرود از یک کلاهک بزرگ بوده و فرود از آن، از همان ابتدا معلق در فضا به ارتفاع ۲۳ مترمی باشد. بعد از این آبشار کم کم آثار آب نمایان می شود. در سمت راست چشمه زیبایی قرار دارد که از دل یک حفره بزرگ می جوشد و گیاهانی زیبا مانند آویزهایی سبز از دهانه غار کوچک آویزان هستند که زیبایی ویژه ای به آن بخشیده اند و آب گوارای آن سیراب کننده تشنگان است. باز هم در بستر سنگلاخ دره به مسیر خود ادامه  می دهیم .

"فرود ششم" کارگاه این آبشار نیز با استفاده از ٢ اسپیت است. این آبشار نیز از یک کلاهک بزرگ شکل گرفته و فرود کاملا معلق در فضا می باشد. البته کمی فنی تر از فرود قبلی زیرا اگر کمی بی دقتی کنیم لبه تیز این کلاهک کار دستمان می دهد، ضمن اینکه فرود آن در حوضچه آب میباشد. ارتفاع این فرود ١٥ متر است. از اینجا به بعد فرود کمی رطوبی شده و همراه آب چشمه های بالاتر خواهد بود. از ارتفاع خود کم می کنیم. همانطور که از زاگرس انتظار داریم هرچه از ارتفاع ما کاسته می شود بر حجم آب افزوده می شود. دره ای که آبشار اولش کاملاً خشک بود، در "فرود هفتم" بوسیله یک عدد اسپیت در حوضچه آب خواهد بود و ارتفاع آن ١٠ متر است.

در "فرود هشتم" جویباری از آب بر سطح خزه بسته آن روان است و با کارگاهی از درخت ٢٥ متر فرود می آییم. در " فرود نهم" با کارگاه تک اسپیت زیر آبشار خواهیم بود، در پایین نیز یک حوضچه بزرگ آب قرار دارد. از اینجا به بعد باید از کنار حوضچه های آب زیادی عبور کنیم. بعد ازاین آبشار، "فرود دهم"  آبشاری مار پیچ با کارگاهی از اسپیت به ارتفاع بیش از ١٥ متر و البته کارگاه دومی نیز در پائین تر برای جلوگیری از لاخ شدن طناب نفر آخر تعبیه شده است.

ادامه پیمایش دره را با " فرود یازدهم"  با کارگاهی از درخت به ارتفاع ٢٥ متر و بلافاصله " فرود دوازدهم" با کارگاه اسپیت به ارتفاع ١٠ متر و از آنجا به " فرودسیزدهم " میرسیم که کار گاه آن نیز اسپیت بوده و ارتفاع آن ١٥ متر است.

فرود "چهاردهم " با اسپیت است که زیر آبشار به ارتفاع ٢٥ متر فرود می آییم. بعد از آن دو فرود ٨ و ٦ متری با استفاده از بلوک و تسمه خواهیم داشت که میتوان دست به سنگ نیز گذر کرد و فرودی کاملاً خشک است. بعد از آن " فرود هفدهم " با استفاده از یک اسپیت به ارتفاع ٢٠ متر و دو مرحله ای است و کمی جلوتر " فرود هجدهم به ار تفاع ٢٥ متر با دو اسپت قرار دارد و " فرود نوزدهم " با بلوک و تسمه، شیب خفته در حوضچه ای کم عمق است.

بلافاصله با کارگاهی از بلوک سنگ " فرود بیستم " آغاز می شود به ارتفاع ١٥ متر و بعد از آن " فرود بیست و یکم" با بلوک و تسمه بصورت شیب خفته در آب و شنا در حوضچه ای خواهد بود که ما را به ساحل می رساند. کمی جلوتر در سمت چپ با پیچشی ٩٠ درجه ای آبشار ١١٠ متری کردی کن رخ مینماید. به دلیل اینکه دیواره زیر آبشار شیب منفی دارد قسمت اعظم آبشار در فضا معلق است و قطرات ریز آب مانند بارانی سیل آسا کف دره را  می پوشاند و باد ناشی از جریان شدید آب بر سرمای محیط می افزاید. آبشار کرودی کن که یکی از بلندترین و زیبا ترین آبشارهای کشور است که به دلیل موقعیتی که دارد در محلی دور از دسترس واقع شده است.

کمی بالاتر از این آبشار غارها یا به قول افراد محلی اشکفت هایی قرار گرفته که آب با فشار زیاد از چشمه های داخل این اشکفتها به بیرون می جوشد و بعد از یک آبشار ٢٠ متری ، از آبشار اصلی به پایین سرازیر می گردد و منظره ای زیبا پدید می آورد. جوشش این حجم زیاد آب از دل زمین حیرت انگیز است و مطمئناً یک شبکه غاری بزرگ در پس این آبشار وجود دارد.
در زیر آبشار و چند متر بالاتر یک آبشار کوچک قرار گرفته که قطرات آب مدام بر روی آن می ریزد و فرود از آن بدون استفاده از طناب ممکن نیست. وجود این قطرات آب همراه باد خنکی که از جانب آبشار می وزد و صدای مهیب آبشار بسیار باشکوه است.

کارگاه "فرود بیست و دوم" نیز طبیعی بوده و فرود نیز کوتاه و دشوار است. پس از آن حدود یک ساعت پیمایش کنار رودخانه ای خروشان خواهیم داشت که  با یک پرش و تراورس از سمت چپ رودخانه شروع می کنیم و بالا می رویم. چون پرش های روبرو خطرناک هستند از آنها گذر کرده و دوباره از کارگاه درختی با " فرود بیست و سوم " به ارتفاع ٢٠ متر پائین می رویم (کاملاً در آب) و دوباره پرشی در راه که اگر جلوتر نپریم در جریان آب گیر خواهیم کرد، بعد از آن پرشی دیگر و دست به سنگ تا آبشاری پر قدرت که از کنار آن بدون در گیری با آب فرود خواهیم کرد.

" فرود بیست و چهارم" به ارتفاع ١٠ متر کنار آب با کارگاه منقار سنگ و بلافاصله به آبشار چرخ گوشت میرسیم " فرود بیست و پنجم " دو عدد اسپیت دو مرحله ای است که مرحله اول با کارگاه اسپیت پائین رفته در حوضچه حرکت کرده و مرحله دوم روی آبشار بر روی شکم خوابیده و کاملاً به سمت راست خود می رویم و فرود دو متری را تمام میکنیم. (خیلی مهم است که نفر قبل ته طناب را محکم نگیرد اگر نه زیر آبشار گیر می کنید) بعد از آن دره کمی باز میشود و محل خوبی برای اطراق وجود دارد و آبشار سه طبقه از سمت چپ به دره جاری است.

آبشار دو قلو آبشاری بلند و  زیبا است، سنگ بزرگی در بالای آن لاخ شده  و آب از دو طرف آن با فشار به پایین ریخته و در پایین آبشار به هم پیوسته و حوضچه کف آلود سفید رنگی را به وجود می آورد که بلافاصله بعد از این حوضچه آب با فشار از آبشار کوچکتری سرازیر می شود. عرض دره آنقدر باریک است که سنگهای بزرگی که از بالا به پایین سقوط کرده در بین دیواره های دو طرف دره لاخ شده و بین زمین و هوا در بالای سر معلق هستند.

کارگاه "فرود بیست و ششم"  دو عدد اسپیت و دقیقاً روی سنگ وسط آبشار دو قلو ی ۲۵ متری است. ابتدا باید یکی فرود کرده و زیر طناب حمایت کند تا نفر بعدی جای او را پر کند و با یک طناب لایف لاین از زیر آبشار عبور کرده و طناب را بلوک کند و بقیه نفرات فرود کنند و بلافاصله یک پرش ٤ متری انجام دهند تا بعد از شنا در حوضچه به " فرود بیست و هفتم " برسید که با یک لایف لاین تا کارگاه حرکت کنید تا با ایمنی کامل فرود ٨ متری را در شیب خفته و دور از آبشار انجام دهید و بعد از کمی پیمایش دره به فرود آخر خواهید رسید.

"فرود بیست و هشتم" ١٥ متر با کارگاه رول بولت و دو مرحله ای و آخرین فرود است. از این مرحله به بعد که کمی پیاده روی خواهید داشت، دره باز شده و آثاری از حضور انسان نمودار می شود. کمی پایین تر تنگی دیگر قرار دارد با این تفاوت که دیگر از آبشار و حوضچه های عمیق خبری نیست. بعد از پیمایش این قسمت به انتهای دره و محل تلاقی تنگ زندان با رودخانه عظیم درازه رود خواهید رسید. این رودخانه یکی از سرشاخه های اصلی کارون بوده و به کارون میانی می ریزد. از این به بعد مسیر ٨ کیلومتری تا رسیدن به روستای معدن طی می شود. این مسیر حدود ٤ ساعت زمان می برد.

تعیین موقعیت اطراق و ظرفیت آنها:
۱- کنار چشمه بالای فرود ششم ۲- بالای فرود آب دره ۳- بعد از آبشار کردی کن ۴- بعد از آبشار چرخ گوشت روبروی آبشار سه طبقه ۵- محل تلاقی دره و درازه رود به اندازه ۱۵نفر

منابع دسترسی به آب (چشمه ها، رودخانه ها، دریاچه، برکه و...):
بعد از فرود پنجم چشمه وجود دارد که به دلیل گرمای بیش از حد و خشکی مسیر قبل، بسیار مهم است كه آب برداریم و در طول دره میتوان از آب رود استفاده کرد. (به شرط داشتن قرص کلر و گند زدائی آب)

شرایط جوی دره در فصول مختلف:
در اوائل پائیز کمترین آب را دارد ولی سردتر است و وت سوت کامل نیاز خواهید داشت.

مشخصات فنی دره:
درجه سختی دره 3C4VIX (برای توضیح بیشتر، سه درجه بندی کار با طناب، C4 کلاس آبی دره ، X میزان ریسک پذیری در دره، VI زمان پیمایش دره بوده كه به دو روز كامل و یا بیشتر نیازمند است و اگرS باشد به خاطر وجود تنگ باریکی دره خواهد بود.)
تعداد فرود ها: ۲۸ فرود
نوع پوشش مورد نیاز: وت سوت سه میل
تعداد پرش ها: هفت پرش وجود دارد که چهار مورد آن الزامی است.
اختلاف ارتفاع محل شروع پیاده روی و کف آبشار حدود ۱۱۰۰ متر است. یعنی برا دیدن آبشار باید ۱۱۰۰ متر ارتفاع کم کرد و مجدد همین مسیر را برگشت.

مسیرهای ورود به دره:
۱- از محل پیاده شدن با سه فرود بلند و خشک
۲- دور زدن و پائین آمدن از شیب و شن اسکی
بهترین مسیر ورود به دره: مسیر شماره یک زیباتر و فنی تر است ولی خطرات بیشتری دارد.

وسایل شخصی مورد نیاز مهم:
وت سوت، هارنس دره نوردی، خود حمایت، کارابین اضافه، درای بگ، پیرانا، وسایل گروهی مورد نیاز: طناب پنجاه متری دو حلقه، سی متری و بیست متری دوحلقه، ست رول کوبی، تسمه، حلقه، وسایل صعود

تغذیه:
توجه به بازیافت املاح بدن و داشتن قرص کلر و استفاده از غذاهای کم حجم با کالری بالا ضروری است. غذای مناسب و امکانات لازم برای تهیه آن شامل غذا های ارگانیک و قابل پخت همراه داشته باشید. (امکان تهیه غذا از محل وجود ندارد.)

سایر اطلاعات مورد نیاز:
امکان استفاده از باربران محلی: نیسان در منطقه موجود است.
نزدیکترین شهر یا شهرها: بروجن، گندمان
پمپ بنزین و پاسگاه های بین راه: پمپ بنزین گندمان و برای برگشت پمپ بنزین سه راهی لردگان - بروجن
نزدیکترین مراکز امدادی و درمانی: گندمان
امکانات رفاهی و تفریحی: چشمه مادر و دختر در گندمان

توصیه ها:
همراه شدن با گروهی که این مسیر را قبلا با موفقیت طی کرده اند ضروری است.
برای طی مسیر در تنگ زندان باید تیم کاملا فنی و مجهز به وسایل سنگ نوردی باشد.
اگر قصد  برگشت از مسیر معدن را دارید آب زیاد نیاز است.
برای ادامه مسیر جریان آب تمام افراد باید شنا بلد باشند.
آنتن دهی فقط در روستای معدن امکان پذیر است. در تنگ امکان آنتن دهی وجود ندارد.
در دره های عمیق هوا زود تر تاریک میشود لذا شب مانی در این تنگ ضروری است لذا قبل از حرکت با خانواده ها هماهنگ شوید تا باعث نگرانی نشوید.
مسیر دسترسی به این آبشار از دامنه های جنوبی سبزه کوه بوده و دسترسی به آن تنها با کمک گرفتن از راهنمایان محلی امکان پذیر است.
تنگ زندان، کوه هزار دره و سبز کوه و همچنین دامنه های جنوبی آن تا روستای معدن جزو مناطق حفاظت شده می باشد، به همین جهت برای ورود به منطقه هماهنگی با سازمان مربوطه ضروری است.
توجه داشته باشید که مسیر نیز ریزشی است و هر لحظه امکان مسدود شدن مسیر وجود دارد.
بدون راهنما یافتن آبشارامکان پذیر نیست.
مسیر ها سنگلاخ است و فقط انتهای مسیر نزدیک روستای معدن راه وجود دارد.

مسیر تنگ زندان
از مسیر بروجن اگر بخواهیم خود را به دره برسانیم باید به سمت بروجن و روستای گندمان حرکت کنیم بعد از گذر از گندمان به سمت روستای نصیر آباد رفته و با گذر از روستای وستگان از سمت چپ جاده وارد جاده خاکی میشویم که ما را به سمت تنگ زندان میبرد. در جاده خاکی پر پیچ و خم از دامنه های  شمالی کوه هزار دره بالا رفته و بعد از عبور از یک گردنه و باغ های سیب و دیدن پرنده هایی که زیبائیشان را به رخ می کشند، سرازیر می شویم. بعد از مدتی در سمت چپ، جاده ای فرعی نمایان خواهد شد که به سمت جنوب و جنوب شرقی امتداد می یابد، جاده خاکی عشایری که برای عبور نیسان و تراکتور می باشد و برخی از نقاط آنرا آب شسته است. این جاده نیز بعد از پیچ و خم فراوان از گردنه ای سرازیر شده و کم کم تنگ زندان با تمام شکوه و زیبایی اش نمایان می شود.

روستاهای پیرامون و نزدیک هزار دره از سوی شرق سرپیر، از شمال شرقی مورچگان و وستگان و از جنوب روستای دو مکان و برجویی هستند.

منابع:
sofehfree.blogsky.com
beyamooz.com
seeiran.ir
anobanini.net