ساخت کاروانسرا از قدیم در ایران زمین امری رایج بوده و در جای جای این سرزمین کاروانسراهای متعدد وجود دارد. به زبان ساده می توان گفت کاروانسرا ساختمانی است که یک کاروان را در خود جای می دهد. پلان کاروانسراها معمولا مربع یا مستطیل شکل بوده و ورودی هایی بزرگ و بدون تزئین دارند و دیوارهایی به عنوان بادگیر در انتهای ساختمان کاروانسرا تعبیه می شده است. کاروانسراها در تمام دوره تاریخ ایران نقش مهمی داشته اند، کاروانسراهایی وجود داشتند که افراد از آن برای اسکان چهارپایان خود استفاده می کردند که آن را رباط می خوانند. سنت ساخت کاروانسرا چه قبل از اسلام و چه بعد از آن در ایران رایج بود و بعد از اسلام هم کاروانسراهای زیبایی در خاک ایران ساخته شد، کاروانسرای تاج آباد یکی از کاروانسراهای زیبای بعد از اسلام است که در روستای تاج آباد استان همدان ساخته شده است. جالب است بدانید تنها سه کاروانسرای مدور در ایران وجود دارد که یکی هم کاروانسرای تاج آباد است. نکته دیگری که در رابطه با این بنای زیبا وجود دارد، این است که محدوده تقریبی زمان ساخت بنا تخمین زده شده، ولی هیچگاه زمان دقیقی از ساخت بنا ارائه نشده و دلیل آن هم نبودن کتیبه و آجرکاری یا کاشی کاری در بنا است. این کاروانسرا، جدا از بخش رباط که مخصوص نگهداری احشام بوده، کاروانسرایی زیارتی به حساب می آمد که زائران کربلا از آن استفاده می کردند.
معماری
کاروانسرای تاج آباد درواقع یک رباط بوده و برعکس اکثر کاروانسرا های ایران که دارای پلانی مستطیل شکل هستند دارای پلان مدور است، این پلان در میان کاروانسراهای ایران بسیار کمیاب و در منطقه غرب یکی از مهمترین کاروانسراها به شما می آید. درب ورودی بنا از شرق دارای دو طاق نمای تزئینی و نمایی مدرن است که دو لنگه درب چوبی بر روی آن قرار دارد. این قسمت محل ورود به اصطبل ها و حجره های پایین است. در جلو کاروانسرا ۲۶ حجره وجود دارد، کف حیاط کاروانسرا سنگ فرش است و ۲ چاه آب داخل بنا وجود دارد. مصالح اصلی که در ساخت کاروانسرای تاج آباد از آن استفاده شده، آجر قرمز و ساروج است. قوس های استفاده شده در این بنا جناغی است و در داخل حجرات و اصطبل ها طاقچه های متعددی دیده می شود. کاروانسرای تاج آباد از لوکس ترین اقامتگاه ها در زمان خود بوده است. سه نوع آجر قرمز و ملات ساروج که ترکیب رس و آهک است، جلوه منحصر به فردی به دیوارهای آن داده است.
مرمت
در سال ۱۳۸۸ دستور ترمیم کاروانسرای تاج آباد همدان صادر شد. بر اساس بررسی ها این موضوع مطرح شد که کاروانسرا نسبت به بقعه های مشابه وسعت بیشتری دارد و در نتیجه ترمیم و بازسازی آن زمان بیشتری را صرف خواهد کرد. دولت بودجه ۷۰ میلیونی را به این کار اختصاص داد و ترمیم های عظیمی در بافت آجرهای بنا صورت گرفت. آجرهای کاروانسرا باید در دو دوره مرمت می شد و برای تطبیق آجر مرمت شده با آجر اصلی باید آجر را در کوره می پختند. در سال ۱۳۹۰ فصل ششم مرمت این بنای تاریخی آغاز شد.
جاذبه های گردشگری
یکی از نوزده روستای استان همدان که به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شده، روستای رسول آباد (تاج آباد) است. ظرفیت های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و ورزشی این روستا موجب شده تا برگزیده گردشگران باشد. از آثار دیگر تاریخی این روستا می توان به یک سنگ نگاره اشاره کرد که هنوز قدمت آن مشخص نشده است. همچنین کوهنوردانی که قصد فتح قله آلموقولاخ از مسیر این روستا را دارند از کاروانسرا دیدن می نمایند.
موقعیت مکانی
کاروانسرای تاج آباد در روستای تاج آباد سفلی، در غرب استان همدان، شهرستان بهار، قرار دارد. این بنا در کنار جاده همدان-کرمانشاه و بر سر راه زائران کربلا قرار گرفته است.
منابع:
- kojaro.com
- fa.wikipedia.org
- safarzon.com
- ivanews.ir
- iribnews.ir
