حمام گله داری از آثار تاریخی شهر بندرعباس واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این حمام که در محله قلعه شاهی (اِوزی ها) بندرعباس قرارگرفته در حال حاضر به عنوان موزه مردم شناسی استان هرمزگان در حال استفاده است. حمام گله داری که بهاشتباه تنها حمام تاریخی بندرعباس نام گرفته، پس از حمام گپ واقع در خیابان امام موسی صدر دومین حمام بندرعباس می باشد. پس از دهه ۱۳۴۰ و با آمدن لوله کشی شهری و حمام به منازل، به تدریج این حمام به مکانی متروکه تبدیل شد تا اینکه در اوایل دهه ۱۳۷۰ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست آثار ملی ثبت و احیا شده و در چند سال گذشته نیز یک دوره مرمت دیگر را گذرانده و امروز در روزهای زوج و ساعاتی مشخص برای بازدید عموم باز است. قابل ذکر است اداره حمام گله داری دووجهی است، وجه اصلی آن به دلیل اینکه وقف مسجد گله داری است، با تولیت اوقاف اداره شده و وقف نامه دارد و از جهت تاریخی و میراثی، توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری اداره می شود.
تاریخچه بنا
زنده یاد شیخ احمد گله داری که از تاجران خیر و متمکن آن زمان بود، با نیت ارائه خدمات اجتماعی به مردم این مکان را تأسیس و به مسجد محل، معروف به مسجد گله داری وقف کرد. به روایت از طیب نیکونام یکی از اهالی محله قلعه شاهی که در دوران کودکی این حمام را مشاهده کرده گویا در دو نوبت زنانه و مردانه فعال بوده که در نوبت زنان کاملاً قرق می شد و زنان با تشریفات خاصی روز خود را تا بعد از ظهر در این حمام می گذراندند. قدمت این حمام به دوره قاجار می رسد و تا اواخر قرن سیزدهم هجری قمری بر می گردد. در سال های اخیر میراث فرهنگی استان هرمزگان ضمن حفظ، احیا و مرمت این بنای ارزشمند آنرا بعنوان موزه مردم شناسی استان در نظر گرفت که بدین منظور در سال ۱۳۷۹ برای اولین بار مجسمه هایی در آن نصب شد که به فضای حمام رونقی دیگر بخشید.
ویژگیهای بنا
از آنجا که این ناحیه دارای رطوبت بالایی است مصالح به کار رفته در این بنا بیشتر از سنگ های دریایی-اسفنجی و ساروج محلی و گچ دستکوب می باشد. لازم به ذکراست که سنگ های اسفنجی که قابلیت جذب رطوبت بالایی دارند از دریای همجوار تهیه می شده اند. تنها عامل تخریب طبیعی بنا رطوبت بسیار بالای منطقه است و مصالح بکار رفته در کف حمام آجر فرش می باشد.
معماری
فضای معماری حمام گله داری مانند سایر حمام های نواحی کویر مرکزی دارای فضاهای بینه، سربینه، گرمخانه و خزینه است. بنا دارای پنج گنبد بزرگ و کوچک است. در ورودی حمام گله داری راهرو هشتی کوچک قرار دارد تا دما و رطوبت، فضای داخلی تنظیم شود. فضای بینه به شکل هشت گوش ساخته شده و در اطراف آن چهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن دیده می شود. وسط سالن بینه حوضچه هشت ضلعی کوچک قرار دارد. فضای این قسمت باید سرد و خشک می بود زیرا فضای ورودی در ارتباط مستقیم با فضای خارج قرار می گرفت. ارتباط بین بینه و گرمخانه از طریق میاندر صورت می گیرد و فضای درون آن سرد و مرطوب است. سربینه فضای شست شو است و دو صفه یا سکوی نشیمن دارد و بخار اندرون به آن می رسد. سربینه به خزینه متصل است که فضایی گرم و خشک دارد. محل گرم شدن آب مورد استفاده حمام خزینه بوده است. در خزینه کانال هایی از سنگ و ساروج برای انتقال آبگرم به کلیه فضاها در نظر گرفته شده است. سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکش ها و گودال جمع آوری خاکستر است. فضای گرم کننده حمام به علت نگهداری گرما در عمق زمین قرار گرفته است. آب مصرفی حمام از چاهی به عمق ده متر که هنوز پابرجاست، تأمین می شده است. در دوره ای هم که از آب برکه برای حمام استفاده شده این عمل با استفاده از نیروی کمکی گاو که در مسیر (گاورو) «گوچی» که لهجهٔ محلی هرمزگانی «گاو و گوچه» گویند، یعنی چاه چرخ گاوی، دائم در حرکت بوده و آب را از چاه به انبار ذخیره آب می ریخته صورت می گرفته است. در وسط سقف حمام روزنه هایی به عنوان نورگیر در هر یک از فضاها وجود دارد که عمل نورگیری و تهویه در حمام توسط همین روزنه ها صورت می گرفت، بدین ترتیب که با بازو بسته کردن در فصولی از سال دما و رطوبت داخل حمام را تنظیم می نمودند. این بنا سالیان زیادی به یک مکان متروکه تبدیل شده بود.
موقعیت مکانی
بندرعباس، بلوار ساحلی، خیابان دلگشا
منابع:
- سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com