آشتیان شهری با قدمت کهن و اندیشمندان است. بانیان قلاع و خانه های تاریخی و زیبای این شهر اغلب از ثروت و مکنت برخوردار بوده و یا در امور دیوانی اشتغال داشته اند. قلعه های این سرزمین را معمولا حاکمان محلی و کارگزاران دیوانی بنا می کردند و خانه های باشکوه قدیمی را نیز ثروتمندان، تاجران و ملاکین و یا در معدود زمانی عالمان دینی و کاتبان ساخته اند. متاسفانه اکثر قلعه ها و خیابان های مرکزی شهر که قسمت اعظم خانه های تاریخی در آن قرار داشتند تخریب و در چند مورد به کلی نابوده شده اند و تنها عکسی از آنها به یادگار مانده است. قلعه میرزا یوسف مستوفی الممالک مشهور به قلعه آقا که در امتداد و سمت غربی قلعه آقا محسن و قلعه قوام واقع شده است، ازجمله بناهای تاریخی شهرستان آشتیان به شمار می رود که سابقه ای دیرینه دارد و عمر آن به ۱۱۰ سال می رسد.
تاریخچه
میرزا حسن مستوفی الممالک دوم پسر میرزا کاظم پسر آقامحسن (نیای اعلی خاندان مستوفیان آشتیان قوام السلطنه و از خانواده کهنسال و اصل و نسب دار آشتیان بود که نوعی حکومت محلی را اداره می کرد) بود. وی پدر میرزا یوسف مستوفی الممالک آشتیانی است. میرزا حسن یک پسر به نام میرزا یوسف داشت و سه دختر که به ازدواج میرزا عیسی وزیر دفتر، قائم مقام فراهانی و میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر درآمدند. میرزا یوسف علاوه بر اینکه قلعه آقا محسن و قلعه قوام را طی دوران تبعید خود در اختیار داشت، قلعه سومی در امتداد قلعه اجدادی خود بنا کرد که به قلعه آقا معروف شد و در کنار آن نیز حمامی خصوصی به نام حمام آقا نیز بنا کرد و به عنوان حمام شخصی آقا و دستگاه پر تعداد او مورد استفاده قرار می گرفت. قلعه آقا در غرب دو قلعه مذکور واقع شده است و قسمت اعظم آن سالم ولی دو برج اصلی آن که در مسیر خیابان صادق بیک قرار داشت بر اثر تعریض خیابان فرو ریخته است. میرزا یوسف مستوفی دو بار در زمان ناصرالدین شاه به آشتیان تبعید شد و در این قلعه سکنی گزید. به استناد کتب تاریخی این بنا که قدمتی دیرینه دارد در چند قرن اخیر خواستگاه رجال و مشاهیر بنام ایران بوده است و همواره محل مشاوره سران قوم و مرکز حل و فصل امور و مسائل مختلف کشور به شمار می رفته است. فرزندان آقا محسن که در دستگاه سلاطین زندیه و قاجاریه از مستوفیان عظام و منشیان زیردست دیوان عالی شمرده می شدند هریک به اندازه وسع و توانایی خود بنایی جدید بر عمارت اصلی قلعه افزودند تا جایی که این قلعه از نظر دفاعی و استحکام از قلاع معتبر و پرطاقت آن دوران قلمداد می شده است.
مشخصات معماری
این قلعه دارای سه برج، بارو، تالار و اتاق نشیمن، اصطبل، حیاط و زیر زمین است. سر در ورودی قلعه یکی از بهترین سردرهای تاریخی آشتیان است. قلعه از خشت خام، ملات گل و طاق ها و سردر ورودی از آجر ساخته شده و پوشش سقف نیز از چوب است. سردر در جهت غرب با درب دو لنگه چوبی از جنس گردو با گل میخ های برنجی ساخته شده است که در هر لنگه در دو ردیف پنج تایی کوبه زنانه و مردانه قرار گرفته و با ورقه های فولادی در بالا و پایین نیز طراحی شده است.
سر در ورودی قلعه دو ستون آجری در طرفین دارد. سرستون آن از آجر تراش داده شده و نقش گل و بوته و طاق نیم دایره برجسته ای با آجر دارد که در وسط آن عکس شیری از آجر تراش داده شده است. نیم دایره آجرها اریب به شکل تاج هستند و در وسط بالای سردر ورودی کاشی معرق لاجوردی با سوره و ان یکاد، یکدستی خاصی به سر در بخشیده است. این سر در توسط دالانی به زوایه‌ای ۹۰ درجه به حیاط مرکزی با کفی مفروش به قلوه سنگ متصل شده است. حیاط به شکل مربع بوده و اتاق های متعددی در شرق و جنوب بنا ساخته شده است. مساحت قلعه بیش از ۳۰۰ متر مربع می باشد. همچنین این بنا دارای زیرزمینی بزرگ با طاق ضربی جهت نگهداری جبوبات بوده است و در جنوب زیرزمین که به نظر می رسد مخصوص خدمه بوده، تالاری بزرگ و مرتفع با تزیین گچبری و طاقچه های مقرنس کاری گچ و شومینه وجود دارد. سقف تالار از چوب و نوشته های متعددی بر آن پوشیده شده است.
منابع:
- seeiran.ir
- mehrnews.com
- dana.ir
- behtarino.com
- iranbekr.com
