یکی از مناطق شاخص ایران در زمینه صنعت مفرغ، ناحیه لرستان است. لرستان در مرکز نوار غربی ایران و از مجموعه دره های تنگ و باریک و کوههای مرتفع تشکیل شده‌است. شواهد موجود اشاره به فلزکاری لرستان از هزاره چهارم پیش از میلاد دارد. مجموعه اشیای فلزی منسوب به لرستان از نیمه قرن گذشته توسط محققین و پژوهشگران مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته و زینت بخش اکثر موزه های بزرگ جهان می باشد. پژوهشگران، هنر مفرغ کاری لرستان را نتیجه کارهای ساده ای می دانند که بیان کننده چندین قرن انقلاب مادی ملتی کشاورز و جنگجو است. این هنر در هزاره چهارم قبل از میلاد به اوج خود رسید. اهمیت هنر مفرغ کاری لرستان، انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترک مذهبی و بیان قانون مندی هایی است که برای همه اقوام سوارکار، جنگاور و کشاورز دنیای قدیم، به نحوی تحسین‌انگیز، دل نشین، پسندیده و ستودنی بوده است. اشیاء، وسایل و ابزار به جا مانده از هنرمندان خردمند زاگرس، بسیار و بی شمار است که از آنها می توان به جنگ افزارها شامل خنجر، شمشیر، گرز و... ساز و برگ سوارکاری، وسایل زینتی و انواع ظروف و وسایل پذیرایی مخصوص اشاره کرد.
با توجه به جایگاه ویژه مفرغهای لرستان در فرهنگ و تمدن بشری، لرستان را به عنوان سرزمین مفرغ می شناسند و دوره مفرغ را نیز دوره طلایی و شکوفایی هنر و تمدن لرستان می نامند.
ساخت اشیا مفرغی در لرستان به قوم کاسی ها بر می گردد که این قوم از طریق قفقاز به ایران کوچ کرده و از اولین ساکنان لرستان هستند. در میان مفرغ های لرستان می توانید اشیای تزئینی مثل آینه، سنجاق قفلی، انگشتر، دستبند و گردن بند و وسایل روزه مره زندگی مثل كاسه آبخوری، فنجان، ابزار سواركاری مانند یراق، افسار و دهنه، لوازم جنگی مانند انواع زوبین، خنجر، سرنیزه و همچنین مجسمه‌های كوچك و بزرگ گاو، گوزن، آهو و اسب را ببینید که نقوش آنها جنبه نمادین و آیینی دارد. این در حالی است که تا به حال تعداد انگشت شماری از استقرارگاه باستانی این اشیا کشف و کاوش شده است. مفرغ های لرستان با تاثیرپذیری و الهام از هنر بابلیان، سومریان، آشوریها، عیلامی ها و اقوام شمال غرب ایران ساخته شده اند.
مجموعه اشیای مفرغی موجود در موزه ملی ایران مربوط به لرستان به علت كثرت و تنوع یكی از كاملترین و ارزشمندترین مجموعه های دنیا محسوب می شود. در موزه ملی ایران هزار شی مفرغی متعلق به لرستان و در موزه های خارجی نیز هزار شیء مفرغی دیگر از این استان وجود دارد كه مجموع این دو هزار شیء را باستان شناسان خارجی به دست آورده اند.
این اشیا را مردمی كه در هنر ریخته گری و قالب ریزی استاد بودند ساخته و پرداخته اند و نقش های زیبا و بدیعی كه در آنها به كار رفته گویای نوع زندگی، آداب و رسوم، باورها و به طور كلی معرف تمدن شگرف، پیچیده و مترقی ساكنان اولیه سرزمین لرستان است.
بیشتر آثار مفرغی لرستان شامل سنجاق، زین و برگ اسب، زیورآلات، تندیس، ظروف، خنجر، مشربه ها و... است.
جالبترین ویژگی مصنوعات مکشوف در لرستان تزئینات پیچ در پیچ است که به سحر خدایان اساطیری مربوط است.
ویژگیهای خاص مفرغ لرستان
اهمیت مفرغ استان لرستان به اندازه ای است كه گریشمن باستان شناس فرانسوی در كتاب به جستجوی سیلك، صفحه 72 جلد دوم، هنر حقیقی ایران را هنر لرستان می داند. گرچه به جز لرستان، اشیای مفرغی فراوانی در جنوب خزر، قفقاز و اروپا به دست آمده است ولی این اشیا به لحاظ فنی و هنری به هیچ وجه با مفرغ های یافت شده در لرستان قابل مقایسه نیست.
اندره گدار باستان شناس و مهندس معمار فرانسوی در كتاب خود، برنز لرستان هنر آسیا، تاكید دارد که هرگز قطعه ای نظیر مفرغ های لرستان در سرزمین بین النهرین به دست نیامده است.
مفرغ كاری لرستان وسیله ای برای انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترك مذهبی و بیان قانونمندی هایی بوده است كه همه اقوام سواركار، جنگاور و كشاورز دنیای قدیم را در بر می گیرد.
غار کلماکره و آثار باستانی لرستان
بخشی از اشیاء کشف شده در غار کلماکره که به یکی از بزرگترین گنجینه های دنیا شهرت دارد در موزه باستان شناسی قلعه فلک الافلاک لرستان به نمایش درآمده است."کلماکره" غاریست طبیعی و باستانی در شهرستان پلدختراست که زیبایی قابل توجهی دارد. اشیاء به غارت رفته شامل ریتونها، بشقاب ها، پیکرکها و بسیاری از انواع اشیاء بی نظیر است که اکنون در موزه هایی چون لوور، متروپولیتن و بریتیش میوزیوم به نمایش گذاشته شده اند.
"کلماکره" از سه کلمه جداگانه "کل"، "ما" و "کره" تشکیل شده است. "کل" در گویش مردم لرستان نوعی حیوان حلال گوشت کوهی با شاخ های کمانی رو به بالا و نرینه بز کوهی است. کلمه "ما" نیز با توجه به مفهوم محلی به صورت پسوند مان به معنای مأوا و مکان استقرار به کار برده می شود که ترکیب این کلمه به معنای مأوای بزکوهی است.
گویا یک شکارچی محلی در تعقیب یک بز کوهی به این غار پرماجرا دست یافته است. کلمه "کره" نیز نام درختی است مشابه درخت انجیر که در بدو ورود به غار با آن مواجه می شویم که در مجموع می توان نتیجه گرفت که "کلماکره" به معنای مأوای کل و درخت انجیر است یا به تعبیری روشن تر، اختصاصات غار را نشان می دهد.
صحنه های رویایی استالاگمیت ها و استالاکتیت های طلایی رنگ غار، حوضچه های پر از آب، دهلیزها و حفره های آن از جلوه های منحصر به فرد این غار شگفت انگیز است که چشم هر بیننده ای را نوازش می دهد.
موزه باستانشناسی لرستان و نمایش مفرغهای منطقه
در موزه باستان شناسی قلعه فلک الافلاک تعدادی از اشیاء منحصر به فرد از مفرغهای لرستان و اشیاء مکشوفه غار کلماکره در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
این موزه در تالارهای شمالی و غربی پیرامون حیاط دوم قلعه فلک الافلاک واقع در خیابان امام (ره) - دوازده برجی خرم آباد راه اندازی گردیده است. در موزه مجموعه ای از سفالینه های دوره های مختلف تاریخی و پیش از تاریخ و نیز اشیاء نفیس تاریخی و فرهنگی از جمله اشیاء کلماکره به نمایش درآمده است.
موزه باستانشناسی قلعه فلک الافلاک در سال 74 در بخشی از بنای تاریخی قلعه فلک الافلاک به نمایش آثار مکشوفه از محوطه های تاریخی اختصاص یافت که به علت نبود امکانات مطلوب فنی و حفاظتی در سال 85 به طور کامل تعطیل شد اما پس از دو سال تعطیلی در اواخر سال 87 دوباره بازگشایی شد.
این موزه دارای دوازده ویترین است که به طور متوسط در هر ویترین آن بیش از پنجاه اثر تاریخی به نمایش گذاشته شده است.
مهمترین اشیا به نمایش گذاشته شده در این موزه آثار مکشوفه از غار کلماکره مربوط به دوره هخامنشی و قبل از آن است. بیش از دوازده هزار شیء تاریخی در گنجینه قلعه فلک الافلاک وجود دارد.
منابع
میراث فرهنگی استان لرستان
mehrnews.com
hamshahrionline.ir
tebyan.net
fa.wikipedia.org
isna.ir
