سپید یا سفید کوه که از غرب شهر خرم اباد آغاز میشود به طول حدود دویست کیلو متر تا شرق شهر کرمانشاه امتداد دارد. این رشته کوه مهم زاگرس در لرستان به نام سفید کوه یا سپید کوه و در کرمانشاه " چرمیکوه " نامیده میشود. جنس تشکیلات سنگ آهک ان از نظر زمین شناسی تشکیلات کرتاسه است. این نوع سنگ اهک ،دارای خلل و فرج و حفره های زیادی است که به راحتی میتواند آب های حاصل از باران را در خود ذخیره کند و یا یخچال های طبیعی را در خود شکل دهد. وجود یخچال های فراوان و چشمه سار ها و سراب های پر آب منطقه نشانگر این موضوع است.
این منطقه با مساحتی حدود ۶۹۵۰۰ هکتار ابتدا در سال ۱۳۴۷ به عنوان شکار و تیراندازی ممنوع تحت حفاظت قرار گرفت و سپس در سال ۱۳۶۹ به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافت. این منطقه کوهستانی در استان لرستان قرار دارد. دامنه ارتفاعی ۱۱۲۰ تا ۳۸۷۰ متر، بارندگی و دمای متوسط سالیانه ۶۰۰ میلیمتر و ۱۱ درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم مدیترانه‌ای معتدل نموده است.
ویژگی های خاص سفید کوه
سفید کوه نسبت به سایر کوه های ایران شرایط بهتر و مساعد تری بعنوان زیستگاه جانداران وحشی دارد زیرا اولا" آب و هوای معتدل دارد که در همه فصول سال برای زندگی و دوران سخت و سرد زمستانی مساعد است، ثانیا" پوشش جنگلی و گیاهی و بوته ها و درختچه های انبوه و فراوان آن خوراک دوران سخت برف و یخبندان زمستان را برای جانوران وحشی منطقه تامین میکند. بر خلاف کوههای سردسیری مانند "گرین" و " اشترانکوه" و غیره که زمستان سخت و پربرف طولانی دارند که باعث عدم امکان تغذیه جانوران وحشی میشود، سپید کوه در همه فصول سال منابع خوبی برای راحتی زندگی جانداران دارد و به همین دلیل همه جانوران این رشته کوه اعم از چهار پایان و پرندگان و خزندگان از بزرگترین وحوش ایران بشمار میروند و هیچ کوهی در این خصوص همتراز سپید کوه نیست.
تنوع زیستی بسیار بالا، چشم‌اندازهای زیبایی از جنگل و مراتع کوهستانی، رودهای پرآب، آبشارهای فراوان و راه‌های دسترسی مناسب از پتانسیل های ویژه این منطقه هستند.
سرابها و قنات ها
در دامنه جنوبی سپید کوه، چند رشته قنات و سراب فصلی وجود دارد. کلیه سراب های داخل شهر خرم آباد و سراب هایی مثل سراب چنگایی، سراب چگنی، سراب دوره، سراب غُلغُله، سراب قنبر در شرق کر مانشاه، سراب سرداب، سراب تلخاب، سراب سقا و ...از ارتفاعات سپید کوه سرچشمه میگیرند و صد ها چشمه کوچک و بزرگ از دل صخره های این کوه جاری هستند.
دو رشته قنات در دامنه سپید کوه جاری است که یکی از انها به نام قنات " کَهله " در دشت کهله بالاتر از دشت میش آخور دوره چگنی جاری است و دیگری سراب رفتخوان میباشد که به غلط سراب خوانده شده است و مربوط به زمان هخامنشیان است که در دامنه سپیدکوه حفر شده و دارای بیش از صد رشته چاه است که اثار آنها قابل رویت است.
وضیعت زمین شناسی و جنس اهکی صخره های سپید کوه باعث شده است که برفچال های متعددی در این رشته کوه ایجاد شود. این برفچا ل ها در فصول بهار و تابستان آب آشامیدنی عشایر کوچرو منطقه (طوایف مختلف چگنی، شاهیوند و بسطام) و همچنین اب کوهنوردان را تامین میکنند.
پوشش گیاهی سفید کوه
درختان مختلفی از قبیل گلابی وحشی (مرو)، زالزالک وحشی (گیرچ)، گیلاس وحشی، (هَلانه) بادام وحشی (ارجن)، پسته وحشی (کُلِنگ) و ده ها گونه درختچه های کوهی از قبیل "شَن"، "گَوَن"، "اَلف" و صدها گونه گیاهی متنوع، شرایط زیست محیطی را برای زندگی انواع حیوانات وحشی در این کوه با عظمت فراهم نموده است. تنوع گیاهی، زیستگاه های مهمی در دره های سپید کوه ایجاد کرده است. هر یک از این زیستگاهها، دارای شرایط خاص مکانی از نظر نوع گیاهان وحشی و در ختان جنگلی میباشند.
در دامنه های سپید کوه و دره های مختلف آن دشتهای جنگلی با درختان بلوط تناوری که عمر آنها به بیش از چهارصد سال میرسد وجود دارد. در ارتفاعات بلند این کوه قارچ های خوراکی، با وزن بیش از پنچ کیلو، میرویند که منبع غذایی بسیار قابل توجهی هستند.
بلوط ایرانی، بلوط دارمازو، پسته وحشی، مهلب، گیلاس وحشی، شیرخشت لرستانی، زیتون، زالزالک، بادام کوهی، آلوچه، نسترن وحشی، بومادران، کلاه میرحسین، فرفیون زگیل دار، گوش بره طناز، سریش ایرانی، لاله واژگون، گنگر صحرایی، خاکشیر، نیلوفر، مریم گلی و انواع گون ها عمده گیاهان این منطقه بشمار میروند.
زیست جانوری سفید کوه
گونه های با ارزشی از قبیل گوزن زرد و دراج و لاشخور و کرکس در سپید کوه وجود داشت که نسل انها منقرض شده است. نسل گوزن زرد در اثر بارش سنگین برف منقرض شده و نسل لاشخورها و کرکس ها نیز توسط سمومی که اهالی منطقه بر روی لاشه مردار حیوانات میریخته اند، از بین رفته اند. برروی سنگ قبرهای قدیمی موجود در امام زاده پیر شمس الدین منطقه تشکن چگنی، سنگ قبرهایی با تصاویرگوزن زرد که بر انها حکاکی شده است قابل رویت است که خود نشان از وجود گوزن زرد در این منطقه دارد. (طبق سنت های گذشته لرستان بر روی سنگ قبرهای شکارچیان حرفه ای تصویر کِل، یا گوزن را حکاکی میکرده ا ند.)
وجود چشمه ساران فراوان در دره های سپید کوه و همچنین وجود درختان بیشمار ارژن که سر شاخه های آن منبع آب مناسبی جهت کَل و بز میباشند، باعث شده که گونه های متنوعی از انواع کَل در این رشته کوه زندگی کنند. چهار گونه بی نظیر کَل در سپید کوه می زیسته است.
وجود پوشش گیاهی مناسب و انواع گیاهان خوراکی و دارویی باعث شده انواع پرندگانی مثل کبک، تیهو، کبوتر جنگلی، سمور و انواع متنوع خزندگان بخصوص مارهای رنگارنگ، همچنین خوک وحشی، خرگوش، روباه، گرگ و غیره در این مناطق زندگی کنند. درختان قطور جنگلی و صخره های سر به فلک کشیده و تیغ های عمودی برافتاب سپید کوه، ماوای مناسبی جهت زندگی زنبورا ن عسل است.
سنجاب ایرانی، بز و پازن، خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی و گربه وحشی، رودک، کبک دری، تیهو، کبک، بلدرچین، کرکس کوچک، شاهین، یلوه جنایی، کرکس، عقاب طلایی، مار قیطانی، تیرمار خراسانی، گرزه مار، مار فلس درشت، جکوی مدیترانه‌ای، لاک پشت های برکه ای و مهمیز دار از مهمترین جانوران سپید کوه هستند.
این همه حیوانات گوناگون و زیبا و آن همه کَل و بز و قوچ و میش که در سالهای نه چندان دور، در گله های بیشمار، صبحگاهان قبل از طلوع افتاب از بغل سیاه چادرهای عشایر عبور میکرده اند و گرد و غبار حاصل از حرکت آنها فضای سیاه چادرها را فرا میگرفت، اماج تیر بیش از دوازده هزار قبضه تفنگ ساچمه زنی قرار گرفته و از بین رفته اند.
این منطقه که به حق " افریقای ایران " لقب دارد، در اثر فقر فرهنگی مردم منطقه و بی مسئولیتی نهادهای حکومتی نتوانسته است آنطور که شایسته است محافظت گردد.
شاخص ترین گونه جانوری سفید کوه
گزارشات اداره حفاظت محیط زیست استان لرستان حاکی از آن است که پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده سفید کوه مشاهده شده است.
پلنگ ایرانی که بزرگترین نوع پلنگ در جهان محسوب می شود در مناطق آسیای میانه و کشورهای افغانستان، پاکستان، هند، ترکیه و ایران زیست می کند که در این بین ایران به عنوان مهمترین زیستگاه این گونه جانوری محسوب می شود. پلنگ ایرانی از گونه های در حال انقراض است.
پلنگ به عنوان یک گونه چتری است که در رأس هرم غذایی قرار می گیرد و وجود آن در هر منطقه ای نشان دهنده تعادل اکوسیستم و تکامل زنجیره است.
لازم به یاد آوری است که طبق قانون احشامی که به وسیله پلنگ مورد حمله قرار گرفته و آسیب ببیند بیمه بوده و خسارت آنها از طرف بیمه به صاحب مال پرداخت می شود.
غارهای منطقه سفید کوه
غار"قمری" که در دل شهر جای گرفته و غارهایی از قبیل غار تنگه پلنگ هُر با طول بیش از دویست متر، غارشوکوره لو (مملو از هزاران خفاش)، غار یا اشکفت بِلی، غار یا اشکفت یک بَرده، غار فَره کِش، غار آب علی ابدال، غار شوجا سنگ سوراخ، غار دره مراد راه و... بر دل صخره های سپید کوه جای گرفته اند که مکان هایی مناسب جهت شب مانی کوهنوردان و شکارچیان و عشایر منطقه هستند. این غار ها و دره های متصل به آن زیستگاهای طبیعی مهمی را جهت حیوانات وحشی فراهم نموده اند.
تعارضات مهم منطقه
وجود روستاهای متعدد در داخل و حاشیه منطقه حفاظت شده سفید کوه، حضورعشایر، وفور سلاح و مهمات، اراضی کشاورزی و مستثنیات، وجود معادن و…
تجهیزات و امکانات منطقه حفاظت شده سفید کوه
یک دستگاه خودرو پیکاب، پنج دستگاه موتورسیکلت، سه دستگاه بی سیم ثابت و ده دستگاه بی سیم سیار، سه پاسگاه ثابت و سه پاسگاه سیار در بهار و تابستان.
شماره های تماس با اداره محیط زیست استان لرستان:
۰۶۶-۳۳۲۰۱۷۷۵
روایط عمومی: ۰۶۶-۳۳۲۰۷۵۶۹
تلفن گویا: ۱۵۴۰
منابع:
حفاظت محیط زیست استان لرستان
lorestankhabar.com
farsnews.com
seeiran.ir
