مسجد جمکران

آدرس:
استان قم، شش کیلومتری شهر قم، نزدیک روستای جمکران
چکیده: مسجد جمکران

مسجد مقدس جمكران، در شش كيلومترى شهر مذهبى قم است. بنای اين مسجد، بيش از يك هزار سال پیش به فردی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی مربوط می‌شود، به گفته او در بیداری با امام دوازدهم شیعیان، حضرت مهدی دیدار کرده است و حجت بن حسن دستور ساخت مسجد را به وی داده است. این مسجد برای شیعیان اهمیت خاص دارد و بویژه پس از انقلاب با وسعت دادن این مسجد بر رونق آن افزوده شده است.

مشخصات کلی
نام
مسجد جمکران
قدمت
هزار سال قبل
بازسازی
دوره انقلاب
سازنده
شیخ حسن بن مثله جمکرانی
پیشنهادات
فعالیت مناسب برای یک روز بارانی؟
مسیر دسترسی
آدرس
استان قم، شش کیلومتری شهر قم، نزدیک روستای جمکران
امکانات
سرویس بهداشتی
نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به مسجد جمکران
متن کامل: مسجد جمکران

اولین قریه ای که در منطقه قم بنا شده روستای جمکران است.  برخی جمکران را همان ورجمکرد (محل حکومت جمشید پادشاه ایرانی ) می دانند که دوران حکومتش به عصر طلایی ایران مشهور است، مشهور است که بنای اول جمکران را او نهاده و قلعه ای در آن بنا کرده است. هم اکنون بقایای قلعه ای در در روستای جمکران دیده می شود که مختصات آن55*55 متر و قطر دیواره آن در پایه تا 4 متر است. در حدیثی از حضرت علی ع به این قلعه با عنوان قلعه گبران اشاره شده است.

بنا بر تحقیقات یک نشریه آلمانی خورآباد و جمکران دو محل سکونت دوره پیش از تاریخ در کناره غربی فلات مرکزی ایران است. همچنین آثار فراوانی از تمدنهای 4 الی 5 هزار ساله در منطقه جمکران بدست آمده است.
- پیش از اسلام  در منطقه جمکران دوازده محله بوده و درهر محله یک آتشکده که پس از حضور مسلمانان ، این آتشکده ها تخریب شد.
خطاب بن اسدی قبل از حضور اشعریون (قبل از سال 66 هق) مسجدی را در این منطقه بنا کرد و خود در آن نماز می خواند. این اولین مسجد در منطقه قم می باشد.
- پس از شورش طرفداران ابن مغیره علیه حجاج بن یوسف به شکست انجامید، گروهی از بنی اسد به قم آمدند و در جمکران رحل اقامت گزیدند.
- ده سال پس از حضور بنی اسد ، سعید بن جبیر از یاران حضرت علی و از عرفای عصر پس از شکست عبدالرحمن به محمد اشعث (والی سیستان) ازدست حجاج به قم و منطقه جمکران گریخت و 3 الی 7 سال در این منطقه اقامت داشت.
- اولین قبائل عرب که به قم وارد شدند اشعریون بودند که در سال 66 و 67 هجری در منطقه جمکران اقامت گزیدند. البته حضور خطاب اسدی پیس از آنها بود.

مسجد جمکران
مسجد جَمْکَران ؛ مسجدی منسوب به امام زمان (عج) در محدوده شهر قم است که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان (عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است.
مسجد جمکران چند دهه پیش، ساختمان کوچک و ساده‌ای داشت؛ اما پس از انقلاب اسلامی ایران نوسازی شده و بر فضای آن افزوده و تاسیسات و بناهای متعددی پیرامون آن ساخته شد. این مسجد هم اکنون با واحدهای گوناگونی مانند واحد مراسم و تبلیغات، روابط عمومی، کتابخانه، انتشارات و تحقیقات، ثبت کرامات، نذورات و هدایا، اداره می‌شود و سالانه پذیرای حدود پانزده میلیون زائر است.
این مسجد، که به سبب نزدیکی با روستای جمکران، به مسجد جمکران شهرت یافته است به سبب انتساب به حضرت مهدی (عج)، «‌مسجد صاحب الزمان‌» نامیده می‌شود. در گذشته به «‌مسجد قدمگاه‌» نیز مشهور بوده است.
بسیاری از شیعیان شب چهارشنبه از روزهای هفته و شب نیمه شعبان - تولد مهدی - از روزهای سال را به این مسجد می‌روند و اعمال آن‌را بجا می‌آورند. اعمال آن دو رکعت نماز تحیت مسجد است و دو رکعت نماز که به نماز امام زمان مشهور است به شیوه‌ای خاص بجای آورده می‌شود.

منابع تاریخی
درباره این مسجد در هیچ یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح حال میرغیاث الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام زمان (عج) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷ است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد. ظاهراً در همان زمان راهی درشکه‌رو برای مسجد احداث گردید. در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، ساختمان مسجد قدیمی و نیمه ویران بود.

معماری
به استناد اشاره قاضی احمد قمی و کتیبه مورخ ۱۱۶۷، مسجد پیش از دوران افشاریه ساخته شده است، ولی از ویژگیهای معماری عصر صفوی در مسجد جمکران اطلاعی در دست نیست.

برطبق کتیبه مسجد، بنایی که در ۱۱۶۷ میرزا علی اکبر جمکرانی آن را تعمیر کرد، شامل مسجدی ستوندار به ابعاد ۱۷×۵ متر با چهار فرش انداز، در جنوبِ صحنی به ابعاد ۱۷×۱۳ متر بوده است که در دوران ناصری، حاج علیقلی جمکرانی یک جانب صحن آن را با مبلغ سیصد تومان بنا کرد. علی اصغر خان اتابک در اوایل حکومت مظفرالدین شاه (۱۳۱۳ـ۱۳۲۴) مسجد و صحن را تعمیر کرد و حجره‌ها و ایوانهایی در اطراف صحن و دو آب انبار، یکی در صحن و دیگری در خارج از صحن، بنا کرد.

آیت اللّه محمد تقی بافقی نیز تعمیراتی در مسجد انجام داد و در آنجا آب انباری احداث کرد. در طی تعمیر مسجد در دوره قاجار، تزئیناتی به بنا افزوده شد که شامل ازاره کاشی‌کاری خشتی هفت رنگ به ارتفاع ۱ و نیم متر و تزئیناتی با نقوش اسلیمی با آب طلا و لاجورد در قسمت فوقانی و کتیبه‌ای از کاشیهای خشتی به خط ثلث از سوره جمعه در بخش میانی شبستان مسجد بود.

محراب
این مسجد دارای چهار محراب پنج تَرْکی با پوشش مقرنس گچی و لچکیهای کاشیکاری شده با کتیبه‌هایی به خط ثلث با عبارت "فَمَنْ صَلّیها فَکانَّما صَلّی فی البیتِ العتیق " بود. در میان محراب مرکزی چاه کوچکی قرار داشت که دهانه آن با سنگ مرمر میان تهی پوشانده شده بود و برخی زائران برای تبرک از درون آن خاک می‌بردند. در سینه همین محراب قطعه سنگ دیگری از مرمر شفاف قرار داشت که در میان آن اثر یک قدم بزرگ، به نشان قدمگاه بودن مسجد، حجاری شده بود. در ۱۳۵۰، با اقدام آیت اللّه فیض قمی (متوفی ۱۳۷۰) چاه را پُر کردند و سنگ مزبور را کندند، زیرا به اعتقاد ایشان نشان بدعت بود.

محوطه ورودی
در ۱۳۳۲ش مسجد جمکران به اهتمام سید محمد آقازاده تعمیر و بعضی قسمتهای آن تجدید بنا شد و تالاری در جنوب صحن، با شش ستون از تیرآهن، به طول هفده و عرض چهار متر، احداث گردید که در واقع همان محوطه ورودی مسجد بود. کتیبه تاریخی مسجد با مادّه تاریخ ۱۱۶۷ در همین بنا نصب بود که اکنون در انبار مسجد نگهداری میشود.

در بخش شرقی صحن نیز تالاری به عرض چهار و طول سیزده متر، با تزئیناتی از آجرهای تراش و کاشیهای هفت رنگ، احداث گردید که نام بانی (سیدمحمد آقازاده)، و تاریخ ۱۳۷۲ و نام معمار به خط ثلث در آن ذکر شده است. نمای ورود به صحن در این دوران ایوانی آجری با پوشش گچی در سقف و اِسْپَر مزین به کاشی هفت رنگ در دو طرف بوده است. در نمای درگاه نیز کتیبه‌هایی با مضامین اهمیت ادای به موقع نماز و تاریخهای ۱۳۱۸ و ۱۳۷۱ وجود داشته است. در قسمت جنوب شرقی مسجد گلدسته آجری هشت ترکی به ارتفاع هفده متر قرار داشته که، به استناد کتیبه، در ۱۳۱۸ ساخته شده بوده است.

هم زمان با پیروزی انقلاب اسلامی و افزایش زائران و لزوم گسترش بنا، هسته تاریخی مسجد تخریب شد و با اشراف آیت الله مرعشی نجفی به شکل مربعی علامت گذاری گردید که با سنگفرش جداگانه‌ای با نوار سیاه و سفید مشخص شده است.
پس از آن، با خریداری زمینهای کشاورزی اطراف مسجد، چهل هکتار زمین در اختیار مسجد جمکران قرار گرفت که ۵/۵ هکتار آن به محوطه و صحن اصلی اختصاص یافت.

مسجد مقام
بنای جدید مسجد، مسجد مَقام نامیده می‌شود. ایوان ورودی این مسجد، تماماً مزین به کاشیهای معرق در بدنه و لچکیها و مقرنس کاری در سقف است و از طریق سه ورودی، یکی در مرکز و دو ورودی در هریک از طرفین به شبستان راه دارد. مناره‌های طرفین این ایوان، با ارتفاع شصت متر، نیز مزین به کاشی معرق و به شکل چندوجهی در قسمتهای تحتانی، مدوّر در ساقه و گلدسته‌ای در قسمت فوقانی است.

شبستان
شبستان اصلی به شکل هشت ضلعی و دارای سه ورودی در جبهه شمالی و دو ورودی در جبهه جنوبی است. این شبستان دارای هشت ستون هشت وجهی مزین به کاشیهای معرق و مقرنس کاری است که گنبد مسجد با سازه‌ای فلزی بر فراز آن استوار شده است. در ساقه گنبد ۲۳ پنجره مشبک فلزی با شیشه‌های الوان تعبیه شده است که نور شبستان را تأمین میکنند. سطح داخلی گنبد سراسر مزین به کاشیهای معرق با تلفیق آجر است.

طوق زیر پنجره‌ها کتیبه‌ای به خط ثلث با آیاتی از سوره دهر است. سطح خارجی گنبد شَلْجَمی شکل بنا نیز با کاشیهای فیروزه‌ای پوشیده و با کتیبه‌های تهلیل و تُرَنجهایی با ذکر یا مهدی ادرکنی در داخل آن، تزئین شده است. ازاره داخلی مسجد تا ارتفاع ۱ و ۸۰ متر با سنگ مرمر پوشیده شده و بقیه قسمتهای بدنه داخلی تا زیرسقف مزین به کاشی‌کاری با تلفیق آجر است. محراب نیز تماماً کاشی‌کاری شده و در سقف مقرنس کاری دارد. شبستانهای غربی و شرقی هرکدام با چهارهزار مترمربع زیربنا در دو طبقه در حال اتمام‌اند. قسمتهای داخلی این شبستانها آیینه کاری شده است و هریک از شبستانها دارای دو گنبد قرینه با بتون مسلح‌اند.

 




منابع:
fa.wikipedia.org
jamkaran.blogfa.com
fa.wikishia.net

شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: