گنبدهای دروازه کاشان شهر قم

باغ گنبد سبز

آدرس:
این آثار تاریخی، در شرق شهرستان قم، خیابان انقلاب، مجاورت گلزار شهدا و در محلی که به دروازه‌ی کاشان معروف است، قرار گرفته‌اند.
بلیط ورودی
40.000 ریال
بلیط اتباع خارجی
300.000 ریال
چکیده: گنبدهای دروازه کاشان شهر قم

مقابر باغ گنبد سبز مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام -قرن ۸ ه‍.ق است و در قم، خیابان انقلاب، جنب گلزار شهدا واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این مجموعه، شامل 3برج آرامگاهی است که درون باغچه ای بنام باغ سبز در انتهای خیابان چهار مردان و جنب گلزار شهدا واقع است. این 3بنا از نظر هنر گچ بری،  از نمونه‌های منحصربه فرد است و با نام دروازه‌ی کاشان نیز نامیده می‌شود و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروفند. گنبدهای واقع در مقابر باغ عبارتند از: 1- گنبد جنوبی ، 2- گنبد میانی 3- گنبد شمالی. با توجه به کتیبه‌های تاریخی موجود، دو گنبد از این مجموعه محل دفن خاندان صفی فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. کتیبه گنبد سوم از بین رفته است وتاریخ و صاحب آن معلوم نیست اما با توجه به مدارک مختلف، این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط می‌شود.
مقابر باغ گنبد سبز در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۲۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است .

مشخصات کلی
نام
گنبد های دروازه کاشان، شهر قم
قدمت
قرن هشت هجری قمری
پیشنهادات
آثار و نمونه های مشابه
گچبریهای گنبد سلطانيه
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
مسجد جامع قم
مسیر دسترسی
آدرس
این آثار تاریخی، در شرق شهرستان قم، خیابان انقلاب، مجاورت گلزار شهدا و در محلی که به دروازه‌ی کاشان معروف است، قرار گرفته‌اند.
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به گنبدهای دروازه کاشان شهر قم
متن کامل: گنبدهای دروازه کاشان شهر قم

در انتهای خیابان چهار مردان قم ؛ جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر ؛ درون باغی کوچک موسوم به ” باغ گنبد سبز ” سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است . این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبد های آن نیز به گنبد های دروازه کاشان معروفند . دو گنبد از این مجموعه ؛ با توجه به کتیبه های تاریخی موجود ؛ مدفن امرای خاندان علی صفی – فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم ه . ق است . کتیبه گنبد سوم متاسفانه از بین رفته و تاریخ و صاحب آن معلوم نیست ؛ اما با توجه به مدارک مختلف ؛ این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط است و احتمالاُ به یکی دیگر از افراد خاندان علی صفی تعلق دارد . مردم قم ؛ این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن ” سعد ؛ سعید و مسعود ” از بزرگان عرب های اشعری و احیا کنندگان قم در دوره اسلامی می دانند.
چنین تصور می رود که سعید ؛ تصحیف تلفظی صفی و آن دو نام دیگر ؛ مکمل سجع باشد . بر اساس کتیبه تاریخی ؛ این سه گنبد ؛ مدفن خواجه اصیل الدین ؛ خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است . البته به غیر از افراد نامبرده ؛ افراد دیگری از همان خاندان در زیر این گنبد ها مدفون هستند .
از اواخر دوره سلجوقي و سراسر عصر ايلخاني در نماي داخلي اغلب برج هاي آرامگاهي تزئينات گسترده اي رايج بود نكته حائر اهميت درباره مقابر گنبد سبز شباهت نقش مايه هاي تزئيني آن با گچبري هاي سقف ايوان هاي طبقه دوم گنبد سلطانيه است. اين شباهت به آن اندازه است كه باستان شناساني چون پروفسور پوپ آن را منطقا كار هنرمند واحدي مي داند.

ویژگی های سه گنبد

این سه بنا از نگاه هنر گچبری از نمونه های بارز و منحصر به خود به شمار می روند و شامل : ۱- برج مقبره خواجه اصیل الدین ، محل دفن دو تن از امرای خاندان صفی به سال ۷۶۱ هجری قمری است. این مقبره از خارج،  دوازده ضلعی منظم با طاقنماهای تزیینی در هر ضلع است. ۲- برج مقبره خواجه علی صلی محل دفن سه تن از امرای خاندان صفی به سال ۷۹۲ هجری قمری است. این بنا در وسط دو گنبد دیگر قرار دارد.  معماری نمای بیرونی و داخلی بنا همانند گنبد خواجه اصیل الدین است. اين بنا از خارج دوازده ضلعي منتظم است كه هر ضلع آن با طاق نماهايي به دهانه 40 و ارتفاع 70 تزئين شده است. 3- برج مقبره شمالی متعلق به اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری است. این بنا در شمال دو بنای دیگر قرار دارد و به دلیل تخریب کتیبه تاریخی آن ، نام بانی و صاحب مقبره مشخص نیست. نمای مقبره از خارج و داخل هشت ضلعی است.

گنبد جنوبی
بر اساس کتیبه تاریخی ، این گنبد مدفن خواجه اصیل الدین ، فرزند علی صفی نیای بزرگ خاندان صفی و عموی بانی گنبد است. خواجه علی صفی در قم نائب خالصه جات خواجه علاء الدین محمد هندو بود و دیگری فرزند وی خواجه علی اصیل یا همان جمال الدین علی است . او نخستین کسی از این خاندان است که بر حکومت قم و مضافات آن دست یافت . آغاز فرمانروایی وی بعد از درگذشت ابوسعید بهادر به سال 736 ه . ق بوده که سال 759 ه . قم در حین عهده داری این مقام کشته شد .
در این اثر تاریخی ورودی‌ای تعبیه شده است که دقیقا به سمت مقبره‌ی شمالی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد طراح و سازندگان این بنای کهن، در ورودی آن را با انحراف اندکی نسبت به آرامگاه مرکزی احداث کرده‌اند. گچبری‌های انجام شده در مقبره‌ی جنوبی، بسیار زیبا و چشم‌نواز است که می‌توان آن‌ها را در طاق‌نماها و کتیبه‌های برجای مانده‌ی آن، به دفعات مشاهده کرد. سقف آجرکاری شده‌ی بنای جنوبی، از مهم‌ترین تفاوت آن با دو آرامگاه دیگر است که با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در آن و معماری انجام شده، به نظر می‌رسد که در قرن هشتم هجری ساخته نشده باشد. در بخش بیرونی، اسم مبارک حضرت علی (ع) بر دیوارها نقش بسته است که همانند آن‌ را می‌توان در دو بنای دیگر نیز مشاهده کرد.

گنبد میانی
از مفاد کتیبه چنین بر می آید که سه نفر در این آرامگاه مدفونند . نخستین فرد که نام او در آغاز کتیبه آمده خواجه جمال الدین علی است . همان خواجه علی صفی ، او فرزند خواجه صفی الدین و نواده علی صفی ماضی ، شخصیتی سیاسی اجتماعی در قرن هشتم و دومین امیر خاندان صفی است که پس از خواجه علی اصیل ، فرمانروای قم گردید و تا آنجا که مشخص شده است تا سال ۷۷۴ ه . ق در این مقام بود . خواجه علی خانقاهی در قم داشت که بیرون از دروازه کنکان قرار گرفته بود . جز این خانقاه اثری به جای مانده دیگر از خواجه علی صفی گنبد اصیل الدین است که در سال ۷۶۱ ه . ق بر قبر عمو و پسر عموی خود خواجه اصیل الدین و خواجه تاج الدین بنیان نهاد . نفر دوم مدفون در این گنبد ، امیر جلال الدین است که در متون تاریخی سخنی از او به میان نیامده است . سومین فرد مدفون که به عنوان برادر خواجه جمال الدین علی نام برده شده ، خواجه عماد الدین محمود قمی یکی دیگر از فرزندان خواجه صفی الدین است که تا سال ۷۹۱ ه . ق عهده دار امور نواحی قم بوده است .

گنبد شمالی
نام بانی و صاحب بنای این گنبد به جهت صدمه دیدن کتیبه آن مشخص نیست . اما محقق خارجی دونالدویلبر آن را متعلق به سال های ۷۶۵ – ۷۱۵ ه . ق می داند و معتقد است با توجه به خصوصیات مشترک زیاد با دو گنبد دیگر ، آن سه بنا در یک محدوده زمانی ساخته شده و متعلق به خاندان صفی می باشد . آنچه بیش از اندازه قابل توجه و توصیف می باشد ، نوع معماری و مهندسی بنا و همچنین گچبری های منحصر به فرد است که می توان به جرأت گفت در نوع خود بی نظیر است. گچبری‌های کار شده در این اثر تاریخی به گونه‌ای است که باعث حیرت بازدیدگنندگان و تحسین و تمجید آن‌ها نسبت به هنر استادکاران و طراحان این بنای باشکوه تاریخی می‌شود. معمار آن، طرح هندسی ۸ ضلعی منتظم را برای این عمارت کهن در نظر گرفته است که از درون بنا نیز به همین شکل دیده می‌شود. گنبدی چند ضلعی بالای این بنا مشاهده می‌شود که همانند مخروطی زیبا، نظر گردشگران را به خود معطوف می‌سازد. پایه‌ی گنبد آن از زاویه‌ای کمی نسبت به دیوارهای ساختمان برخوردار است. گنبدی که روی این پایه قرار گرفته است، نسبت به پایه‌ها از زاویه‌ی بیشتری برخوردار بوده و این روند تا تلاقی اضلاع در یک نقطه‌ی مشخص ادامه خواهد داشت. سازندگان مقبره‌ی شمالی، برای ساخت دیوارها و پایه‌ی گنبد از آجر استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد که در سال ۱۳۷۷ و همزمان با تعمیرات انجام شده در این اثر ایران کهن، گنبد اصلی را با کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین کرده‌اند.

بدنه استوانه ای شکل بنا به صورت دوازده وجهی است که از داخل بنا به هشت ضلعی منظم تغییر شکل داده است . تزیینات این بنا ها که انواع تکنیک های گچبری در آن به کار رفته ، از گنبد سلطانیه تأثیر گرفته و نوع آجر چینی منظم و متحد الشکلی که بعضا با اسامی الله محمد و علی مزین گشته و همچنین نوع رنگ آمیزی بسیار زیبای آن با رنگ های متفاوت و طرح های بسیار زیبایی از شمسه و اسپرهای کار شده و کتیبه های به خط ثلث یا کوفی با گچبری برجسته سفید رنگ و زمینه لاجوردی با نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و به صورت بسیار زیبا و هنرمندانه آیات قرآن و اسامی جلاله معصومین درون آن با طرحی از گل و بوته مزین شده است و در ادامه طاق نما ها و درگاه هایی چند گانه که به صورت قرینه و مقرنس گشته حاکی از شیوه های متنوع گچبری چند رنگ است و قسمت هایی از آن توسط شمسه ای عظیم با گره بندی های متعدد تزئین یافته که همه آن ها نمونه هایی بسیار زیبا و بدیع از نوع هنر معماری ذوق و سلیقه گچبری و رنگ آمیزی هنرمندان قمی در آن زمان به نمایش می گذارد.

گنبد شمالي آنگونه كه فيض در كتاب گنجينه هاي آثار تاريخي قم آورده مدفن مجد الملك براوستاني وزير سلطان بركيارق و خواجه برهان الدين وزير سلطان حسن آق قويونلو است كه به قرن نهم نسبت داده است.
 




منابع
شهرداری قم
seeiran.ir
mehrnews.com
kojaro.com
tishineh.com

شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: