به دلیل موقعیت و جایگاه ویژه قم در طول تاریخ مساجد زیادی نیز در آن بنا شده است که هر کدام به دلایلی از اعتبار خاصی برخوردارند. از میان مساجد قم مسجد امام حسن عسگری (علیه السلام) به عنوان قدیمی ترین مسجد قم از اعتبار و سندیت خاصی برخوردار است.
بعید نیست که آن، همان «مسجد عتیق» یا نخستین مسجد بنا شده در این منطقه باشد که در روزگاران قدیم، نیایشگاه زرتشتی بوده است و پس از اسلام آن را ویران کرده، برجای آن مسجد مزبور را ساخته باشند. پس از آن چندین بار بازسازی شده است، بطوریکه امروزه قدیمی ترین بخش آن، ایوان جنوبی مسجد است که به سال 1129 ق بنا گردیده است.
این مسجد که در نزدیکی حرم مطهر و در ابتدای خیابان آستانه واقع شده و در قرن سوم هجری ساخته شده است. این مسجد همواره مورد توجه و عنایت علما و بزرگان بوده و در نوع خود از مساجد منحصر به فرد در دنیای اسلام است.مسجد امام حسن عسگری(علیه السلام) دارای سه در ورودی است و در حال حاضر دارای شش شبستان است که محل برگزاری نماز، جلسات سخنرانی، درس و اعتکاف است.
در هنگام ورود به مسجد اگر راه ورود خود را از درب بزرگ شرقی انتخاب کنيم به وسيله راهرو کوتاهی به هشتی‌ای می رسيم که حد فاصل شبستان کبير و فيض است، همچنین راه ورود به حياط و راه پله پشت بام و درب اتاق خادم هم به اين جا باز میشود و گنبد آجری کوتاهی نيز سقف آن را می پوشاند.
در سمت چپ این قسمت، درب کوچک چوبی و قديمی وجود دارد که شايد کمتر کسی راجع به آن سؤال کند و بخواهد بداند اين درب به کجا باز می شود ولی پشت اين در قديمی انبار و سرداب نسبتاً عجيبی است. در اين سرداب شش جسد از حدود 320 سال پيش وجود داشته که البته تا اين زمان فقط اسکلت آنها باقی مانده است. این اجساد کاملاً مکشوف و در کف سرداب قرار داشت و تنها چند رديف آجر بين آن ها فاصله بود تا اينکه به دستور يکی از علما روی آنها پوشانده شد.
مسجد امام حسن (ع) از گذشته از اعتبار زیادی برخوردار بوده و از قرن نهم به بعد متولیان آستانه مقدسه، تولیت آن را بر عهده داشتند.
این مسجد در اواخر دوره صفوی بازسازی شده که امروزه تنها ایوان جنوبی آن باقی است. بنا در دوره فتحعلی شاه قاجار بر اثر سیل، متحمل صدماتی شد که از طرف "حاج حسین کدخدا" تعمیر شد.
در دوره ناصرالدین شاه به سال 1286 ق "حاجی ابراهیم تاجر" در جهت غربی مسجد، شبستان و زیرزمینی بزرگی بنا نهاد و بالاخره به سال 1295 ق "حاج علی‌نقی تاجر کاشی"، بخش‌های دیگر مسجد از جمله شبستان‌های شرقی و سردر و جلوخان را نوسازی کرد.
اخیرا نیز شبستان های زیرزمین و طبقه فوقانی آن در جانب غربی مسجد با مصالح جدید نوسازی شد.
در بنای قدیم مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام مجموع شبستان های مسجد ۳۱۹۰ متر مربع پوشش مسقف و ۱۵۲۰ متر مربع در صحن مسجد فضای باز دارد که مجموع مساحت مورد استفادة نمازگزاران ۴۷۱۰ متر مربع است و البته در فصل گرما از پشت بام شبستان شرقی نیز برای اقامة نماز استفاده می شود.
بنای جدید مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام که به بنای قدیم افزوده شده دارای بخش های ذیل است:
۱. شبستان اصلی که در طبقة همکف قرار دارد. مساحت این شبستان ۲۹۰۰ متر است و گنجایش ۱۹۵۰ نمازگزار را دارد. این شبستان از یک نیم طبقه با ۷۰۰ متر مساحت و گنجایش ۴۵۰ نمازگزار برخوردار است.
در قسمت فوقانی شبستان اصلی، گنبد نسبتاً بزرگی با دهانة ۲۷ متر و ارتفاع ۳۵ متر از کف شبستان به زیبایی این بنا افزوده و دو مناره (گلدسته) با بلندای ۵۹ متر- از کف شبستان- شکوه خاصی به این بنای عظیم داده است.
۲. شبستان دوم در طبقة زیرین شبستان اصلی قرار گرفته که مساحتی حدود ۲۷۰۰ متر با نیم طبقه‌ای به مساحت ۱۶۰۰ متر دارد و پذیرای ۱۸۰۰ نمازگزار است.
۳. طبقه تحتانی این بنای عظیم، به کارهای فرهنگی، برگزاری نمایشگاه کتاب و... اختصاص یافته است.
۴. در پشت محراب، بنایی در ۷ طبقه ساخته شده است که دو طبقه آن به کتابخانه برادران و کتابخانه خواهران اختصاص یافته است.
۵. در ۵ طبقة دیگر پشت محراب، بخش اداری مسجد، سالن غذاخوری و تأسیسات مسجد قرار دارد.
۶. بنای جدید ۱۸۰ سرویس بهداشتی و حمام دارد.
ویژگی های مسجد امام حسن عسگری قم
۱. بنای جدید، به کاشیکاری تمام قرآن کریم (از آغاز قرآن تا پایان) بصورت بسیار زیبا در طول ۹۰۰۰ متر مزین شده که این طرح بدیع در میان ابنیة اسلامی منحصر به فرد است.
۲. ترکیب معماری بنای قدیم و بنای جدید جلوة خاصی را به این بنای مقدس بخشیده است.
۳. در چهار جهت مسجد، فضای آزاد و شارع عمومی قرار دارد.
۴. برای دسترسی آسان نمازگزاران به بنای جدید ۳ در ورودی در نظر گرفته شده که مهم ترین آن در ورودی قبلة مسجد است و برای دسترسی به طبقات مسجد از آسانسورهای متعددی استفاده شده است.
۵. در طراحی شبستان ها، جهت قبله به طور کامل رعایت شده که نمازگزاران بدون هیچ تمایلی به سوی دیگری نماز را اقامه خواهند کرد.
منابع
shia-news.com
hawzah.net
isna.ir
yjc.ir
