حرم مطهر حضرت معصومه (ع)

حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (ع)

آدرس:
استان قم، مرکز شهر قم
چکیده: حرم مطهر حضرت معصومه (ع)

حضرت معصومه عليها السلام در اول سال 173 هجري قمري در مدينه چشم به جهان گشود.
پدرش امام هفتم شيعيان حضرت موسي بن جعفر عليه السلام و مادرش حضرت نجمه بود كه به علت پاكي و طهارت نفس به او طاهره مي گفتند.حضرت معصومه در 28 سالگي و در روز دوازدهم ربيع الثاني سال 201 هجري قمري در قم به شهادت رسيد كه امروز بارگاه ملكوتي و مرقد مطهرش همچون خورشيدي در قلب شهرستان قم مي درخشد و همواره فيض بخش و نورافشان دلها و جانهاي تشنه معارف حقاني است.
آرامگاه حضرت معصومه در میان بقعه بلندی قرار گرفته و با کاشی‌ های نفیس و زرفام (آغاز قرن هفتم) پوشیده شده‌ است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.
پس از فوت حضرت معصومه و دفن او در باغ بابلان، روضه وی در طی تاریخ دستخوش دگرگونی‌ های بسیار شد و به تدریج بر وسعت و شکوه حرم و بناهای مجاور آن افزوده گشت تا اینکه این روضه به شکوه ‎مندترین و معروفترین زیارتگاه‌ های ایران پس از آستان قدس رضوی تبدیل شد.
در مرقد كتابخانه‌ اى است‌ كه‌ به‌ «كتابخانة‌ آستانه‌» معروف‌ است‌ هم‌ چنين‌ در حرم‌ موزه‌ اى قرار دارد كه ‌ورودى آن‌ از صحن‌ موزه‌ است‌، و هداياى با ارزش‌ و گرانبها كه‌ در مرور زمان‌ به‌ مرقد شريف‌ اهدا شده‌ است‌ در آن‌ نگهدارى مى‌ شود.
این حرم در سال 1310 به شماره 127 درفهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مشخصات کلی
نام
حرم مطهر حضرت معصومه (ع)
قدمت
دوره صفوی- قاجار
ویژگی خاص
آرامگاه حضرت معصومه
پیشنهادات
بهترین زمان بازدید
ایام ویژه مذهبی
آثار و نمونه های مشابه
مرقد امام رضا در مشهد
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
موزه آستانه مقدس قم، مسجد جامع قم، موزه آستانه مقدس قم
مسیر دسترسی
آدرس
استان قم، مرکز شهر قم
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
پارکینگ
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
امانتداری
پوشش شبکه
نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به حرم مطهر حضرت معصومه (ع)
متن کامل: حرم مطهر حضرت معصومه (ع)

حضرت فاطمه معصومه (س) در ۲۰۱ق/۸۱۶م، یک سال پس از ورود امام‎ رضا(ع) به مرو، عزم خراسان کرد و چون به ساوه رسید، بیمار شد. موسی‎بن خزرج اشعری از اشعریان مقیم قم به ساوه رفت و وی را به قم آورد و در سرای خویش منزل داد و پس از مدتی حضرت معصومه (س) وفات یافت. پیکر فاطمه معصومه (س) را در محلی موسوم به باغ بابلان که اکنون روضه اوست، به خاک سپردند. نخستین قبه بر قبر وی توسط زینب از زنان علویه ساخته شد و این بنا در زمان صفویه شکوه و جلالی یافت. نخستین ضریح مرقد، ساخته شاه‎ طهماسب اول است. بنای حرم و مرقد شامل ساختمان درونی آرامگاه، مرقد مطهر و ضریح اطراف مرقد است. امروزه آستانه حضرت معصومه (س) دارای ۲ صحن است: صحن عتیق و صحن جدید. همچنین امروزه کلیه امور آستانه طبق اساسنامه مصوب، با تولیت آستانه است.

تاریخچه
سیر تاریخی مرقد فاطمه معصومه در طول دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی بوده است.
در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به‌کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد واداشت. او به مدت هشت سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ کاشی‌های مرقد آماده و کار گذاشته شد
به نوشته شاردن، سیاح فرانسوی عصر صفوی، در کتیبه سردر بنا کلمه «مشتاق درک» جهت ثبت سال بنا درج شده بود که به حساب ابجد ۱۰۶۵ (زمان سلطنت شاه عباس دوم) می‌شود.
در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.       
در پایان روزگار صفویان که افاغنه بر ایران تاختند، حرم معصومه (س) از این حمله بی‎نصیب نماند و اشرف افغان (د ۱۱۴۲ق/۱۷۲۹م) به هنگام عقب‎نشینی از برابر نادرشاه، همه نفایس و زر و زیورهای آستانه، حتی طلاهای روی صندوق مرقد شاه‎عباس را نیز کند و به یغما برد.
در دوره قاجارفتحعلی‎شاه (د ۱۲۵۰ق/۱۸۳۴م) سطح حرم را با سنگ مرمر فرش کرد، به تصریح کتیبه موجود، آیینه‎کاری دیوارهای حرم نیز در ایام او آغاز شد و در روزگار محمدشاه (د ۱۲۶۴ق/۱۸۴۷م) پایان یافت.

ضریح
در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری آراسته به کاشی‌های هفت رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.
در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.
این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال‌های متمادی روی مرقد فاطمه معصومه باقی بود تا این که در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با ظرایف هنری ویژه‌ای به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز قبر فاطمه معصومه برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت. تمام قسمت‌های نقره‌ای ضریح از نقره ۹۲ درصد با نقره ۱۰۰ درصد خالص خریداری شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعویض شد و چوب‌های زیر آن اعم از ستون و پایه و... به دست استادان اصفهانی ساخته و قلم‌زنی شد و کارشناسان آستانه مقدسه (قسمت نقره‌ای) آن را تعویض کردند و ضریح سابق فرسوده شده را به خزانه تحویل داده شد.

گنبد
اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر امام جواد از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد.
به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد.
این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هجری ی برقرار بودند تا این که در همان سال «میر ابوالفضل عراقی» (وزیر طغرل کبیر) به تشویق شیخ طوسی (ره) به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی، آراسته به نقش های رنگ آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که تمام قبور سادات و آن بانوان را فرا می‌گرفت.
در سال ۹۲۵ هجری قمری همین گنبد به همت «شاه بیگی بیگم» همسر شاه اسماعیل تجدید بنا و سطح خارجی گنبد با کاشی‌های معرق آراسته گردید. ضمناً ایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد.
نهایتاً در سال ۱۲۱۸ هجری همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار گنبد با خشت‌هایی طلایی تزیین شد که تا سال ۱۳۷۹ شمسی باقی‌ماند.
درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب ظاهر گنبد و جهت جلوگیری از وارد شدن صدمات دیگر به ساختمان گنبد توسط تولیت آستانه مقدسه، آیت‌الله مسعودی خمینی جهت بازسازی و تعمیرات اساسی گنبد حرم اقدام شد و خشت‌های طلایی سابق جمع‌آوری گردید. پس از بازسازی و تعمیرات اساسی که با هزینه‌ای بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال بر روی گنبد صورت گرفت، مراسم پرده برداری از گنبد جدید در تاریخ ۶/۲/۱۳۸۴ هجری شمسی برگزار شد .

گلدسته‎ها
در آستانه حضرت معصومه (س) جمعاً ۶ گلدسته هست. دو گلدسته خود حرم در اوایل روزگار صفویان، توسط شاه‎بیگم بنا شد. در ۱۱۹۸ق/۱۷۸۳م این ۲ گلدسته توسط لطفعلی‎خان زند تجدید بنا شد، زیرا از قصیده هاتف اصفهانی که در پیشانی ایوان طلا کتیبه شده، برمی‎آید که ۲ گلدسته شاه‎بیگم پیش از تجدید بنای لطفعلی‎خان ویران بوده است.

صحن‌ها و ایوان‌ها:

صحن عتیق
در ۹۲۵ق/۱۵۱۹م شاه‎بیگم صفوی برای نخستین‎بار صحنی به شکل مربع با ۳ ایوان بنا نهاد. این صحن و ایوانها همچنان بر جای بود تا روزگار فتحعلی‎شاه، ظاهر آن را تغییر دادند و به شکل ۸ ضلعی نامنظم درآوردند. پس از آن بر ایوان‌های صحن و عتیق افزوده شد. اکنون ۷ ایوان در آن هست. ۴ ایوان در جنوب و ۳ ایوان در شمال صحن.
مشهورترین ایوان صحن عتیق، ایوان طلاست که توسط شاه‎بیگم ساخته شد و در ۱۲۴۹ق/۱۸۳۳م توسط فتحعلی‎شاه طلاکاری گشت. در این ایوان‌ها انواع تزیینات هنری اسلامی مانند مقرنس‎کاری و گچ‎بری و آینه‎کاری به کار رفته و کتیبه‎هایی نفیس به خط کوفی و نسخ و ثلث در آن دیده می‎شود. طول ایوان طلا ۹ متر، عرض آن ۶ متر و ارتفاعش ۱۴/۸۰ متر است.

صحن جدید
این صحن از آثار میرزاعلی‎اصغرخان اتابک است و ساختمان آن ۸ سال از ۱۲۹۵ق/۱۸۷۸م تا ۱۳۰۳ق/۱۸۸۵م به درازا کشید. در صحن جدید که به شکل چندضلعی نامنظم است نیز ۷ ایوان هست که مشهورتر از همه ایوان آینه است.
این ایوان یکی از شاهکارهای معماری و ساخته استادحسن معمار قمی است. طول ایوان ۹ متر، عرض آن ۷/۸۷ متر و ارتفاعش ۱۴/۸۰ متر است. ایوان‌های صحن جدید نیز دارای انواع تزیینات کاشی‎کاری، مقرنس‎کاری، گچ‎بری و آینه‎کاری به کار رفته و کتیبه‎هایی نفیس به خط کوفی و نسخ و ثلث در آن دیده می‎شود.

موزه آستانه
در طی دوره‎های مختلف که از آغاز بنای حرم می‎گذرد، اشیاء گرانبهایی در آنجا گردآمده است که زائران و مجاوران حرم و‌گاه فرمانروایان دور و نزدیک آنها را هدیه کرده‎اند.
پیش از تأسیس موزه، طی سالیان دراز چون جایی برای نگهداری این اشیاء نبود و اینها به صورت پراکنده در اطراف بقعه و حرم انباشته شده بود، برخی از میان رفت. در ۱۳۱۴ش وزارت معارف وقت محلی را در غرب حرم زنانه در نظر گرفت و پس از نوسازی به موزه آستانه اختصاص داد. بعدها موزه را به محلی در جنب مدرسه فیضیه، در کنار دفتر تولیت آستانه انتقال دادند و در جای ساختمان موزه سابق، مسجد موزه را بنا کردند.
در این موزه اشیاء نفیسی چون مسکوکات کهن و گرانبهای زرین و سیمین اسلامی از عصر خلفای عباسی تا روزگار معاصر، قالیچه‎های نفیس، درهای زرین و سیمین، قندیل و چلچراغ و شمعدان و بسیاری چیزهای دیگر نگهداری می‎شود.

کتابخانه آستانه
پیش از تأسیس کتابخانه آستانه، مقداری از کتاب‌های نفیس خطی و قرآنهای مذهب و گرانبهایی را که در طی سالیان دراز گردآمده بود، در حجره‎ای واقع در غرب صحن عتیق روی هم انباشته و جلوِ آن را دیوار کشیده بودند. در سال ۱۳۱۴ش که مشغول ساختن موزه بودند، برخی از این کتابها از میان رفت. بقیه را در دو صفّه بزرگ برفراز صفه‎های داخلی ایوان آینه جای دادند.
در ۱۳۳۰ش، کتابخانه‎ای مرکب از ۲ سالن مطالعه و یک دفتر، روی حجره‎های شرقی صحن عتیق، و ۲ مخزن کتاب روی مقبره مستوفی و غرفه مشرق‎الشمسین ساخته شد و آن کتاب‌ها را به آنجا منتقل کردند.
 


پادشاهان مدفون در حرم

چهار پادشاه از صفویان، دو پادشاه از قاجار، و همچنین تعدادی از شاهزادگان قاجار در این مکان دفن شده‌ اند.

پادشاهان صفوی
پادشاهان صفوی در سمت جنوب غربی حرم (رواق جنوبی) دفن شده‌اند. این قبرها تماماً برداشته شده و جای آنها هموار است. شاهان صفوی که در این مکان دفن شده اند عبارتند از: شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین.

پادشاهان قاجار
پادشاهان قاجار در ضلع شمالی صحن عتیق دفن شده‌اند. سنگ قبرها برداشته شده و اکنون در موزه نگهداری میشوند. از دوره قاجار افراد زیر در این منطقه به خاک سپرده شده اند: فتحعلی‌شاه قاجار، محمدشاه قاجار، برخی از شاهزادگان و حکمرانان قاجار، مهد علیا (مادر ناصرالدین‌ شاه قاجار) که در غرب قبر محمد شاه به خاک سپرده شده، منوچهر معتمدالدوله (حکمران اصفهان) در کنار قبر محمدشاه قاجار، میرزا حسن مستوفی‌الممالک در کنار قبر فتحعلی‌شاه قاجار و قهرمان میرزا (فرزند عباس میرزا) در میان قبر فتحعلی‌ شاه و راهروی صحن واقع شده است.


موقعيت‌ مکانی:

مرقد شريف‌ حضرت‌ معصومه‌ (س‌) در مركز شهر قم‌ واقع‌ شده‌ است‌ ؛ كه‌ اين‌ مرقد از طرف‌ شمال‌ به‌ ميدان‌ آستانه‌ ، از شرق‌ به‌ خيابان‌ آيت‌ الله مرعشى نجفى و از جنوب‌ به‌ مسجد اعظم‌ و خيابان‌ موزه ‌و از طرف‌ غرب‌ به‌ مدرسه‌ فيضيّه‌ منتهى مى‌شود .
 




منابع:

fa.wikipedia.org
tishineh.com
bayynat.ir
aviny.com

شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: