خیابان سپه نخستین خیابان طراحی شده ایران است که در سال ۹۵۱ هجری قمری دستور ساخت آن توسط شاه طهماسب صفوی هنگام انتقال پایتخت از تبریز به قزوین صادر شد.
شاه طهماسب صفوی این خیابان را در شمال محلهٔ شهرستان قدیم یا حصار شاپور، همزمان با ایجاد جعفرآباد یعنی عمارت و خانه های دو طرف این خیابان و باغ سعادت آباد و عمارت دولتخانه و حرمسرا و باغ های شرقی و غربی عمارات مذکور احداث کرد. بدین ترتیب که با دستور شاه طهماسب اول، اراضی زنگی آباد از میرزا شرف جهان قزوینی خریداری شد و با عنوان جعفرآباد برای ساخت کاخ ها، باغ ها و عمارت های حکومتی تعیین شد؛ سپس مجموعه کاخ و باغ هایی در این اراضی ساخته شد که در نتیجه دولتخانه و باغشهر صفوی در قزوین در این منطقه شکل گرفت. توصیف ها و تعاریفی که عبدی بیک در اشعار خود از دولتخانه صفوی کرده است، بیانگر ساختار باغ ها است. در زمان شاه صفی نیز خیابان را از سوی جنوب امتداد دادند و به گورستان جنوب شهر قزوین (گورستان کُهَنبر) رساندند. بعدها نام این خیابان بر قسمتی از محله شهرستان قدیم اطلاق گردید و این بخش از شهر قزوین را محله خیابان نامیدند. همزمان با این خیابان کاخ چهل ستون و بیست و دو کاخ دیگر به همراه هفت سر در ورودی مجموعه دولت خانه صفویه از دروازه درب کوشک تا چهارراه سپه کنونی طراحی شد که از آنها فقط سر درب عالی قاپو باقی مانده است.
در دوره قاجار و زمان ناصرالدین شاه به مباشرت سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین گردید در قسمت جنوبی خیابان یعنی از مقابل مسجد جامع قزوین تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه بزرگ قزوین و چاپارخانه و تلگرافخانهٔ هند و اروپا احداث شد و خیابان سپه را از شرق مهمانخانه در معبر باریکی به خیابان طهران (تهران قدیم کنونی) وصل کردند که هم اکنون محل بارفروشان است. این مهمانخانه و چاپارخانه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی خراب شد و سبزه میدانی بر جای آن احداث گردید که به سبب بی آبی مخروبه ماند و بعداً با رسیدن خط آهن به قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه را تا ایستگاه ادامه دادند و سبزه میدان مذکور و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه، که در ضلع جنوبی خیابانی که از دروازه طهران تا سلامگاه شاهزاده حسین امتداد داشت از بین رفت.
خیابان سپه قزوین به عنوان نخستین فضای شهری که ماهیتی متفاوت از میدان ها و میدانچه ها یا گذرهای ارگانیک فاقد طراحی داشته و بیشتر به عنوان مسیری مستقیم و طراحی شده برای رفت و آمد شباهت داشت، شناخته می شود. این محور در دوره صفوی و در دوره پایتختی شهر قزوین از محل سردر عالی قاپو تا موضع تقریبی مقابل مسجد جامع احداث شده است. پس از آن و با انتقال پایتخت به اصفهان نمونه تکامل یافته تر آن در این شهر و با عنوان چهارباغ احداث شد؛ بنابراین اطلاق عنوان «نخستین خیابان ایران» برای این محور منطقی به نظر می رسد.
در دوران پهلوی این خیابان به اسم «سپه» تغییر نام یافت و در حال حاضر به خیابان شهدا معروف است که امروزه با سنگ فرش کردن خیابان آن را به شکل گذشته طراحی کرده و ضلع شرقی خیابان را نیز مغازه های آجرنمای جدید با سبک و سیاق قدیم در برگرفته اند.
قزوین یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که قدمت آن را به شاپور اول ساسانی معروف به شادشاپور نسبت داده اند. شادشاپور شهر قزوین را برای جلوگیری از تهاجمات بنا نهاد و در آن دژ و استحکامات تاسیس کرد و سپاهیان خود را در آن مستقر کرد. به مرور زمان، پایگاه نظامی شاپور توسعه یافت و هسته اصلی و اولیه شهر قزوین شکل گرفت. موقعیت این شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و دریای خزر اهمیت فراوان داشته است.
منابع:
qazvin.isna.ir
fa.wikipedia.org
kojaro.com
