قبرستان دارالسلم شیراز معروف به دارالسلام از قدیمی ترین آرامستان های جهان است که یکی از قبرهای آن به سال ۲۴ هجری در زمان حیات پیامبراکرم (ص) باز می گردد. در این قبرستان مقبره هایی از قرن اول و دوم هجری دیده می شود. قبور بزرگان و مشایخ علمی، عرفانی، ادبی و مذهبی مختلفی در آن وجود دارد. قبرستان دارالسلم شیراز که معروف به دارالسلام است محل دفن بسیاری از بزرگان، عرفا، علماء، محققان و تاثیرگذاران فرهنگی، مذهبی و اجتماعی شیراز و استان فارس است. این قبرستان جزء سه قبرستان قدیمی جهان محسوب می شود حتی برخی معتقدند که سابقه این مکان به قبل از اسلام می رسد. وسعت این قبرستان حدود ۱۰ هکتار است و حدود ده هزار سنگ قبر نیز در آن وجود دارد و تا سال ۱۳۵۷ در آن مرده دفن می شده است.
در کتاب تذکره هزار مزار از ۲۷ شخصیت مهم که جزء مشایخ و بزرگان تاریخ ایران بوده اند، نام برده شده که در این خاکستان آرمیده اند. البته بعد از فوت نویسنده کتاب، شخصیت های مهم دیگری نیز در این قبرستان دفن شده اند که نام آ‌نها در این کتاب ذکر نشده است. مقبره ای با رنگ سبز در این گورستان به چشم می خورد که معروف به مقبره سرباز امام زمان است. برخی از علما و شهدای قیام ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ مردم شیراز نیز در این آرامستان دفن شده اند. آرامگاه شاه داعی الی الله و پسرش، از سادات حسینی که نسبتشان با ۱۹ پشت به زید بن علی بن حسین (ع) می رسد، آرامگاه محمود دهدار ریاضیدان اوایل قرن نهم هجری، آرامگاه ابوسائب که تار مویی از پیامبر نیز با او دفن شده و بر روى آن سنگ قبر بزرگى از دوره قاجار وجود دارد و به شعرالنبی مشهور است و همچنین مقبره مشیر از وزرای فارس در اوایل قاجار در این محل قرار دارد. بسیاری از ائمه جمعه شیراز از زمان زندیه تا قاجار نیز در این گورستان به خاک سپرده شده اند همچنین شخصیت هایی مانند عبدالغفار خوی شبستری و نیز شیخ ابوصاحب که از یاران حضرت رسول است، در این قبرستان دفن هستند.
نماد ها و نقش سنگ قبرها
علاوه بر وجود سنگ مزار فضلا، عرفا، ادبا و دانشمندان قرن های پیشین، نقش های منقور و خوشنویسی ممتاز و تراش مرغوب سنگ قبرها این گورستان را از دیگر گورستان ها متمایز می کند. مقبره های قدیمی با خط های ممتاز رقاع، کوفی، بنایی، ثلث، نسخ و نستعلیق کنده کاری شده و تصاویری از قیچی، شانه، آینه و ابزار شغل های در گور خفتگان بر این سنگ ها حک شده است. در ساخت سنگ قبرها از نماد های گوناگون استفاده شده که چهار نماد آن بیش از سایر نمادها در این خاکستان دیده می شود. نخستین نماد، قابی عمودی یا افقی به شکل محراب است که نماد پنجره ای است به سمت نور و در باور زرتشتی نور نماد خدا است. اکنون از این نماد به عنوان مکانی برای ایستادن امام جماعت در مساجد استفاده می شود و استفاده از این نماد یعنی اینکه به قبر متوفی نور ببارد. نماد بعدی درخت سرو است، از میان گونه های مختلف درخت، درخت سرو به شکل های مختلف بر سنگ های مزار درالسلام دیده می شود. درخت سرو به علت اینکه در سرتاسر سال سرسبز و با طراوت است، در اندیشه ایران باستان نشانگر جاودانگی بوده و به همین ترتیب این نماد در اینجا نیز به معنای جاودانگی انسان و زندگی پس از مرگ است. نماد دیگر، تصویری از یک پرنده است که بر بلند ترین نقطه درختان سرو نشسته و به پشت سرش نگاه می کند. پرنده نماد خروج روح از بدن است و نشستنش بر روی درخت سرو به معنای محافظت از جاودانگی است و نگاه کردن پرنده به پشت سر نماد چشم انتظاری متوفی برای ارسال خیرات از جانب بازماندگان است. تصاویر گرافیکی از مشاغل مختلف از نماد های دیگری است که بر روی سنگ قبرهای خاکستان دارالسلام مشاهده می شود. پس از وفات شخص، علاوه بر نگارش مشخصات فردی، پیکتوگرام یا تصویر گرافیکی از حرفه متوفی بر سنگ قبرش حک می کردند. نماد هایی مربوط به شغل های آهنگری، پهلوانی، کشاورزی، عشایر، قالیبافی، باغبانی، خیاطی و سایر شغل ها از جمله نمادهایی است که بر سنگ قبرها حک شده است. استفاده از این طرح ها و تصاویر، بیانگر ویژگی هنری و تاریخی گورستان دارالسلام است.
وجه تسمیه
براساس نظر پژوهشگران در یک برهه زمانی خاص که دقیقا معلوم نیست چه زمانی است شهرهای نجف و کربلا دچار قحطی و خشکسالی شده و حاکم شیراز در ازای فرستادن هشتصد بار شتر غلات به آن سرزمین، درخواست خاک تربت کربلا کرده و چون واسطه آوردن خاک تربت به قبرستان دارالسلام شخصی به اسم شیخ سلم بوده و وی نیز در همین قبرستان به خاک سپرده شده مردم به این مکان، گورستان درب سلم می گفته اند و این نام به مرور زمان و در میان مردم تبدیل به دارالسلام شده است. اما در باب وجه تسمیه آن روایتی دیگر نیز است، در برخی اسناد اینگونه آمده که شیخ عبدالنبی امام جماعت شیراز در دوره کریم خان زند بوده است. وی قبل از وفات وصیت کرده که در کربلا دفن شود. کریم خان زند بعد از مرگ وی، به علت احترام زیادی که برای شیخ قائل بوده دستور داد که چهل بار شتر گندم به کربلا برود و در ازای آن خاک کربلا را به شیراز بیاورند و با آن خاک، شیخ عبدالنبی را دفن کنند و چون شیخ سلم واسطه آوردن تربت کربلا شده است، قبرستان به این نام خوانده شده است و این بخش از مجموعه دارالسلام همچنان به صفه تربت مشهور است.
موقعیت مکانی
این گورستان در میانه بلوار سیبویه، در وسط شهر شیراز در محله دروازه شاه داعی الله (شادایی) واقع شده است. درب ورودی آرامستان از سمت بلوار سیبویه بسته است، با نگهبانی هماهنگ شوید، اجازه ورود می دهند.
منابع:
- tasnimnews.com
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
