حمام وکیل شیراز

کریم خان زند که از سال  ۱۱۷۲ تا ۱۱۹۳ هجری قمری در شیراز بر ایران حکومت میکرد، بناهای زیادی را در این شهر ساخت که به نام وکیل شهرت یافتند. بناهایی مثل مسجد، بازار، حمام، آب انبار، ارگ، دیوانخانه، کوشک، سربازخانه، کاروانسرا، ضرابخانه، گمرک ،شترخان و ... که همگی در محله درب شاهزاده شیراز قرار دارند. حمام وکیل یکی از همین بناهاست که به دلیل نقش و نگارهای کم نظیر و زیبایش شهرت دارد و به یکی از مکانهای دیدنی شیراز تبدیل شده است. امروزه سی مجسمه مومی نیز در این حمام بازدیدکنندگان را با سبک زندگی قدیم آشنا میکنند.

حمام وکیل که در غرب مسجد وکیل ساخته شده‌ از پیشرفته‌ ترین اصول معماری زمان خود برخوردار شده ‌است. طبق این نوع معماری درآیگاه یا ورودیِ حمام، کوچک ساخته شده و با شیبی ملایم به هشتیِ ورودی، که پایین ‌تر از سطح زمین قرار دارد راه یافته است. ورودی به رختکن زاویه ‌دار است، همهٔ این ملاحظات برای این بود که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.

گرم‌ خانه نیز سنگ ‌فرش ‌است اما نکته قابل توجه این است که در زیر این سنگ‌ فرش دالان ‌های کم‌ عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان می‌ یافته تا کف حمام زودتر گرم شود. در جنوب گرم خانه، خزینه قرار دارد که دو دیگ بزرگ برای گرم کردن آب در آن وجود داشت. در دو طرف محوطه گرم خانه دو شاه نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته شده ‌است. در وسط هر حاکم نشین نیز حوضی از سنگ مرمر دیده می ‌شود. در زیر گنبد، نقوش آهک ‌بُری زیبایی برگرفته از مذهب، سنت، علائق و رؤیاهای مردم این دیار چشم را می نوازد. تامین آب این حمام از طریق چاهی در ضلع غربی صورت می ‌گرفت که نوعی گاو چاه بود و با گاو از آن آب می کشیدند.

یکی از ویژگی های حمام های قدیم این بود که مکانی فقط برای شست و شو نبود و کاربری های دیگری نیز داشت. حمام مکانی برای اجتماع مردم بود؛ جایی برای گرد هم آمدن و برگزاری مراسمی چون جشن حمام زایمان، جشن مراسم آشنایی و خواستگاری دختران دم‌ بخت، مراسم سنتی حنابندان و .... . چنین کاربری هایی نیاز به فضایی وسیع داشتند و برای همین حمام های قدیمی بخش های متعددی دارند.

پس از کریمخان این حمام در دوره شاهان دیگر تغییراتی به خود دید. ساختمان و تزئینات حمام در دوران قاجار مرمت شد. معماران قسمت هایی از این ساختمان را با ساروج پوشاندند و دوباره به تزیین آن پرداختند. در دوره پهلوی و تا دوران پهلوی دوم این حمام دایر بود و بخش هایی از آن را به عنوان حمام نمره خصوصی، و رختکن یا سربینه را به عنوان زورخانه مورد استفاده قرار می دادند. در همین زمان شکاف هایی در دیوار و سقف بوجود آمد که منجر به تعطیلی حمام  شد و در سال ۱۳۵۱ به همت اداره‌ باستان شناسی مرمتی اساسی در آن صورت گرفت.

پس از انقلاب این حمام برای مدتی به عنوان رستوران و سفره خانه مورد استفاده قرار گرفت و آسیب هایی به آن وارد آمد. مجددا کاربری این بنا تغییر یافت و به عنوان موزه مورد بهره برداری قرار گرفت که تا به امروز ادامه دارد.

منابع:
میراث فرهنگی استان فارس
fa.wikipedia.org
karnaval.ir
fararu.com