این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از کریم خان زند است که هنوز مورد بهره‌برداری قرار دارد. تمام کارهای بازرگانی، خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای، صدور یا دریافت حوالجات و صرافی‌ها همگی در حجره‌های این بازار انجام می‌گرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب اقتصادی شیراز بوده است. بازار وکیل سازمانی داشته که بازرگانان می‌توانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند.
بنا بر شواهد مورخان و سیاحان، این بازار مشتمل بر حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بوده‌است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع مینموده‌است.
مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه‌هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب میشود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌است. بخشهای گوناگون این بازارها، بر پایه صنایعی که در آن انجام می‌گرفته بنام‌های ویژه خود خوانده می‌شوند مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت می‌شد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.
فرصت‌الدوله شیرازی در این مورد نوشته است: سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده میشود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آنرا بازار بزازان گویند از هر گونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان. بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند. درب این بازار منتهی میشود بدرب مسجد وکیل.
قابل ذکر است که بازار وکیل در هنگام امتداد خیابان زند از سوی شهرداری شکافته شده به گونه‌ای که امروز خیابان زند عمود بر آن و از نزدیک چهار سوق بازار می‌گذرد.
معماری بازار وکیل
معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس کبیر است اما پهنای بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین ۷۴ دهانه تاق ضربی بازار با بلندای بیش از ۱۱ متر بلندتر از تاق سایر بازارهاست که البته هم اینک به علت خاکریزی کف بازار، ارتفاع طاق‌ها به ده متر تقلیل یافته‌است.
ضلع شمالی - جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع میشود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می‌یابد. در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت (۸۲ باب) مغازه وجود دارد که در جلو هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ که بر روی آن، ترنج‌هایی برجسته کنده‌کاری شده‌است. در این بازار برای جلوگیری از نم و رطوبت، مغازه‌ها را نزدیک به یک متر فراتر از سطح زمین ساخته‌اند. مغازه‌ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده‌اند.
این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای جداگانه است، گذرگاه (برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به بلندای نزدیک به ۲ پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (جایگاه فروش) است. بازار دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن جای گرفته‌است. هم چنین شامل دو راهروی شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع کرده‌اند. در تقاطع این دو رشته چهار سوق قرار گرفته‌است که بر روی یک هشتی قرار دارد.
سامانه تهویه هوا به علت بلندای زیاد سقف طاق و تویزه‌ای بازار کامل بوده است. این امر به وسیله بادگیرهایی ساده انجام می‌گرفته است. همچنین دریچه‌ها و روزنه‌هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف جاسازی شده بوده که هوا و نور کافی را به بازار می‌رسانند اما هم اینک پس از بازسازی، این روزنه‌ها بسته شده‌اند. هم اینک در بالای مغازه‌ها مشبک‌هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد. در زیر چهار سوق، حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته که اینک از میان رفته است.
خالی از لطف نیست که بدانید چند کاروانسرای قدیمی به نام‌های روغنی، گمرک و احمدی نیز ساخته شده‌است که در ورودی آنها در درون بازار است. هر یک از این کاروانسراها دارای چندین حجره می‌باشند.
راسته ها و بخشهای مختلف بازار وکیل:
راسته بزازان
راسته شمالی - جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده‌اند. در سال ۱۳۱۵ به علت گسترش خیابان زند ۱۱ حجره از حجره‌های این ضلع از بین رفته‌است. در این قسمت بزازان و پارچه فروشان شیرازی به خرید و فروش پارچه های مختلف از هر رنگ و جنس از پارچه های مرغوب گرفته تا هرنوع پارچه دیگر، مشغول هستند. در هر جای ایران که هستید و قصد سفر به شیراز را دارید حتما از این بازار خرید مناسب با نازلترین قیمت را خواهید داشت. در خرید پارچه حتما پارچه هایی که نظر شما را جلب کند بسیار زیاد و متنوع خواهند بود که همه آنها قطعا به خرید می ارزند.
ضلع شرقی-غربی بازار وکیل نیز دارای چند بخش است:
بازار علاقه‌بندان: بخش شرقی چهار سوق را شامل میشود. این بخش دارای ۱۹ جفت مغازه‌است که هم اینک مرکز فرش است و مغازه‌های عطاری نیز در این قسمت یافت میشود.
بازار ترکش‌دوزها: بخش غربی چهارسوق میباشد که دارای ۱۰ جفت مغازه‌است و هم اینک مرکز فروش فرش‌های ایرانی است.
بازار شمشیرگرها: در بخش جنوبی چهارسوق در راستای بازار ترکش دوزها واقع شده و مدخل آن در جلو سر در مسجد وکیل است. این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه‌است.
از این بازار چه کالاهایی میتوان خرید؟
بهترین کالای قابل خرید از این بازار پارچه است. پارچه های کاملا مرغوب را میتوان با نازلترین قیمت در بازار وکیل شیراز پیدا کرد. کالاهای دیگر که در این بازار یافت میشود انواع تابلو ها از تابلو فرش گرفته تا سایر صنایع دستی شیراز و حتی سایر نقاط ایران و استانهای همجوار فارس است. همچنین زیره کرمان و سایر ادویه جات نیز در این بازار یافت میشود. رونق این بازار همیشه برقرار است چون همیشه مسافرانی برای خرید بهترین سوغاتی در این بازار از صبح تا شام در حال خرید یا گردش هستند. بهار نارنج و آب نارنج نیز از سوغاتهای خوب برای خرید هستند.
زمان خرید
شایان ذکر است که این بازار فقط در ایام نوروز تا دیروقت فعال است. اگر غیر از ایام نوروز راهی شیراز شدید باید تمام خریدهای خود را تا ساعت پنج عصر به پایان برسانید. زیرا در ساعت شش عصرتعطیلی بازارهای قدیمی ایران در همه جای ایران از جمله شیراز رایج است.
مسیر دسترسی
به این بازار و مجموعه زند از طریق دروازه اصفهان نیز میتوان دسترسی پیدا کرد. اگر موقعیت شما به محله دروازه اصفهان نزدیک تر است میتوانید از این مسیر نیز خود را به بازار و مجموعه تاریخی زند برسانید.
منابع
اطلاعات شخصی
fa.wikipedia.org
citypedia.ir
