منطقه باستانی تل سفیدک نقاطی مسکونی از دوره ساسانی می باشد كه دربرگیرنده گچبریهای زیبا، سفال و تعدادی تندیسهای گچی است که به شکل خاصی ساخته شده و شکل نخستین خود را همچنان حفظ کرده است. بقایای برجای مانده در تل سفیدک در واقع خانه دوران ساسانی است که به دلایلی از جمله ساختار و تزئینات به احتمال قوی متعلق به اشراف زاده ها یا به قولی 'اربابی' بوده است. اگرچه تنها آثار دیوارها ـ طاقچه ها و ته ستون ایوان ورودی بنا باقی مانده است ولی وجود آثار مکشوفه آن در شناخت تاریخ هنر و معماری و مذهب دوره ساسانی اهمیت زیادی دارد.
ویژگیهای معماری
این بنا از لحاظ کارکردی دارای سه قسمت مجزا بصورت واحدهایی با اتاق و حیاط مجزا بوده است. در بخشی از بنا (اتاق ۱۱۴) وجود نقاشی های دیواری و گچبری های منحصر به فرد از جمله تصاویر صلیب شکسته در کنار مجسمه های ایزدبان و آناهیتا که در طاقچه های یک اتاق قرار داشته نشان می دهد که این بنای مسکونی احتمالاً مکانی برای نیایش یا نیایشگاه داشته است. وجود مجسمه نیم تنه شاپور دوم که در سالهای 309 تا 379 میلادی حکومت می کرده نشانگر همبستگی میان دین و دولت در دوره ساسانی است و ایرانیان باستان به مسائل مذهبی و انجام مراسم و نیایش های دینی اهمیت ویژه می داده اند. خانه اربابی حاجی آباد احتمالا در سال 363 میلادی یا حوالی آن ساخته یا دوباره تزئین شده است.
تاریخچه
در تابستان سال ۱۳۵۵ برای اجرای طرح کشاورزی در شهر حاجی آباد که در آن زمان روستایی از توابع شهرستان داراب بود، بخشی از اراضی شمال روستا با بولدوزر تسطیح شد. آشکار شدن قطعات پُرشمار گچبری هنگام این فعالیتها نشان داد که محوطه از دیدگاه باستان شناسی در خور توجه است؛ پس از آن مرکز باستان شناسی ایران در زمستان سال ۱۳۵۶ نخستین کاوش های علمی را به سرپرستی زنده یاد مسعود آذرنوش در آنجا سامان داد. کاوش های هیئت مرکز باستان شناسی ایران در بنایی که بعدها «خانۀ اربابی» حاجی آباد نام گرفت، موجب شد مجموعه ای با ارزش از معماری و هنر دورۀ ساسانی، که بر اثر ناآگاهی و بی توجهی ساکنین در معرض ویرانی کامل قرار داشت، نجات یافته و نتیجه آن در قالب کتابی منتشر شود.
براساس كاوشهاي باستان شناسي كه در تل سفيدك حاجي آباد صورت گرفته است قدمت اين منطقه به شش هزار سال پيش باز مي گردد. از مهمترين آثار باستاني اين منطقه تل مذكور وميل نقارخانه كه در حقيقت يك ستون به جامانده از آتشكده هاي مربوط به دور ساساني و يا اوايل اسلام است مي توان نام برد.
تعیین عرصه
اهمیت تل سفیدک حاجی آباد و یافته های بدست آمده از کاوش آن توسط زنده یاد آذرنوش باعث شد تا این محوطه شهرت جهانی یافته و از جمله محوطه های مهم در شناخت دوره ساسانی باشد، به همین دلایل تعیین عرصه و حریم این محوطه از اهمیت ویژه برخوردار شد. این امر در مورد بخشهایی از محوطه باستانی که در زمینهای ارزشمند مانند مناطق مسکونی یا کشاورزی قرار گرفته اند اهمیت ویژه پیدا کرد و کار را دشوارتر نمود. زمین های کشاورزی محوطه را محصور کرده و گاهی به درون عرصه نیز تجاوز می کردند. امروزه این محوطه تاریخی در بخشی از شهر حاجی آباد که اخیرا نیز مرکز شهرستان زرین دشت شده قرار گرفته که روز به روز بر ارزش این زمینهای شهری افزوده می شود، لذا این محوطه در معرض تخریب بیشتری قرار دارد ولی اخیرا موضوع تعیین عرصه تا حدودی با موفقیت حل شده است.
نکته: در برخی تصاویر قدیمی به حاجی آباد داراب اشاره شده است. لازم به ذکر است که در اواخر دهه هفتاد خورشیدی بخش حاجی آباد از شهرستان داراب جدا شد و با مرکزیت شهر حاجی آباد به شهرستان زرین دشت تغییر نام داد.
موقعیت مکانی:
این مجموعه تاریخی امروزه در حاشیه شهر حاجی آباد و انتهای بلوار امامزاده قرار گرفته است.
منابع:
- tabnakfars.ir
- pana.ir
- irna.ir
- poyavarzan.blogfa.com
