شهرستان خرم بید در استان فارس دارای جاذبه های تاریخی و طبیعت منحصربفرد می باشد. همچنین این شهرستان یکی از سرچشمه های منابع مهم آب استان فارس بشمار می رود، جنگل های بنه و بادام کوهی و ایل راه های ایلات خمسه و قشقایی که در فصل تابستان به این مناطق می آیند، همواره مورد توجه ایرانگردان و جهانگردان قرار دارد. خرمبید به واسطه وجود معادن بسیار به عنوان پایتخت سنگ های تزئینی ایران نیز شناخته می شود. این شهرستان ۲۵۰ اثر تاریخی را در خود جای داده و به همین لحاظ یکی از باستانی ترین شهرهای ایران بشمار می رود. وجود آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری متعدد از دوران پارینه سنگی، نوسنگی، پیش از تاریخ و دوره اسلامی، خرم بید را به پایگاهی برای باستان شناسان تبدیل کرده است. با بررسی های انجام شده بر روی سفالینه های یافت شده در این دستکند ها قدمت برخی از آن ها به هزاره های ۳ و ۴ قبل از میلاد می رسد. قدمت برخی از این دستکند ها به دوران ساسانیان و اسلام نیز برمی گردد.
از مهمترین جاذبه های گردشگری و تاریخی شهرستان خرم بید می توان به دستکندهای صفاشهر اشاره کرد. بزرگترين مجموعه معماري دستكند فارس و نمونه بزرگ و منحصر به فرد از اين نوع سازه در كشور در بافت تاريخي صفاشهر استان فارس قرار دارد. دستکند های بافت قدیم صفاشهر به لحاظ تعدد، گوناگونی و دارا بودن رده های مختلف تاریخی در سطح استان فارس و ایران بی نظیر و منحصر به فرد هستند. بافت قدیم صفاشهر دارای ساختار پلکانی متعدد و از گونه معماری دستکند بشمار می رود که به لحاظ تعداد سازه، شامل بیش از سه هزار بنای دستکند با کاربری های متنوع است. بنای دستکند صفاشهر متعلق به دوران قبل از اسلام می باشد. این دستکند ها قبل از دوره ساسانیان با کاربری های مختلف در این منظقه وجود داشته است. خلاقیت معماری در سنگ در این خطه حیرت انگیز است. هنوز هم می توان جای تیشه های هزار و هشتصد سال قبل را در این دستکند ها دید با ستونهای تراش خورده، طاقچه ها، اتاقک های متعدد و نورگیر هایی که ارتفاعشان تا سطح زمین به بیش از ۱۰ متر می رسد. ارتفاع این دست کند ها به دو تا سه متر می رسد و عمقشان متغیر بوده و گاهی به ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر نیز می رسد. برخی تودرتو و برخی هم طبقاتی، عمودی و افقی هستند و کاربری های متفاوتی دارند به طوری که برخی از آن ها مسکونی و اقامتی، برخی هم دامی و دامپروری هستند. همچنین برخی از این دستکندها ذخیره گاه بوده یا جنبه دفاعی دارند. دستکند های خرمی در دل سنگ های سخت که در گویش بومی فارس به ان ها (کرشک) می گویند ساخته و ایجاد می شده است.استحکام این دستکند ها به حدی است که برای نفوذ در آن ها روزها و شاید ماهها زمان نیاز بوده است.
«دستکند» به گونه ای از معماری اطلاق می شود که در آن جهت ایجاد فضا از فرایند کاهش استفاده می شود به همین دلیل معماری «کاست» نیز لقب گرفته است و در مراکز علمی بین المللی به عنوان معماری بدون مرز شناخته می شود. به عبارتی دیگر دستکند شیوه خاصی از معماری بومی است که در ساخت آن از هیچگونه مصالحی اسـتفاده نمی شـود و به نوعی از طریق ایجاد فضاهایی در بستر کوه و سنگ ساخته و از ترکیب فضاهای خالی و پر ایجاد می شود. این گونه از معماری نشان دهنده نبوغ بشر در پیوند با طبیعت و استفاده از آن است، این شاهکار معماری به گونه های متفاوتی در اقلیم های مختلف ایران دیده شده است. سازه های معماری دستکندی که در کشور ایجاد شده هر کدام از ابعاد مختلفی نظیر شرایط جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، دفاعی و مذهبی تبعیت می کنند کما اینکه کارشناسان نوع معماری دستکند را بـه لحاظ شکل ظاهری، فـرم داخلی و نوع کاربری بـه انواع مختلف تقسیم بندی می کنند. در این نوع معماری داخل سنگ به عمق ده ها متر و در ارتفاعات متفاوت حفاری می شود و به کاربری های مختلف اختصاص می یابد، این نوع معماری بیشترین همخوانی را با عناصر طبیعی مانند زلزله و آب و هوا و شرایط اقلیمی دارد. امنیت، مقاوم بودن در برابر سیل و زلزله و همچنین رعایت بهداشت در این مجموعه ها به وضوح دیده می شود.
صفاشهر داری بافت چند گانه پلکانی است که بخشی از معماری و خانه های سنتی آن تاکنون پا برجا باقی مانده است. بافت قدیم صفاشهر از چند لایه تشکیل شده است و دارای قنات های کهن همچون زه، ملک آباد و پیره زن و دالان های آبی زیرزمینی است که به دلیل شیوه خاصی مهندسی آب در قدیم هنوز هم وجود دارند و دارای باغ های فراوان و دیدنی است که از نظر تاریخی و فرهنگی قابل توجه است.
جاذبه های گردشگری صفاشهر
از جمله آثار تاریخی صفاشهر میتوان به قصربهرام گور، تل خاکی، چهارطاق ساسانی، کاروانسرای قاجار، کاروانسرای شاه عباس، مسجد جامع صفاشهر، قلعه و حمام گرگی، امامزاده شهدا، تل جنگی و تپه های تاریخی فرآب و خرمه که قدمت هزاران ساله دارند، تپه های تاریخی مشکان، قصر یعقوب، قلعه قدیمی پرواب (حسینقلی خان) قلعه ناصر آباد اشاره کرد. بیدستان، باغ های گرگی، باغ های ملک آباد، غار دیو از دورهٔ ساسانیان، کاروانسرای شهید آباد، چشمه بناب، چشمه گردآب، منزل قدیمی بامداد، خرسال، جنگل های بنه و پسته کوهی، پارک سعدی و حافظ و پارک کوهستانی قادر آباد از دیگر مناطق گردشگری این منطقه می باشند.
قابل یادآوری است که برخی از سازه های بافت قدیم صفا شهر مانند مسجد جامع و تپه خرم بید در فهرست آثار ملی ثبت شده اند. همچنین کاروانسرای تاریخی صفاشهر که متعلق به دوران قاجار است، قابل بازدید می باشد و تعدادی از حجره های این کاروانسرا برای عرضه و فروش محصولات صنایع دستی شهرستان، به هنرمندان واگذار شده که می توانند محصولات خود را در معرض دید بازدید کنندگان قرار دهند. این اثر تاریخی ۱۱ دی ۱۳۸۰ به شماره ۴۵۴۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. تاکنون سه اقامتگاه بوم گردی نیز در بافت قدیم صفاشهر ایجاد شده است.
شهرستان خرم بید به مرکزیت صفاشهر در فاصله ۱۷۸ کیلومتری شمال شیراز واقع است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- seeiran.ir
- jazebeha.com
- iribnews.ir
- tourismonline.co
