آتشکده کرکوی یکی از معتبرترین آتشکده های دوره ساسانی در شرق ایران بوده است و بر اساس مطالعات باستان شناختی از سده سوم قبل از میلاد تا سده هفتم هجری قمری پیوسته روشن بوده و سرانجام به دست مغولان برای همیشه خاموش شد. در حال حاضر بخش های کمی از این مکان باقی مانده است. دیرینگی آتشکدۀ کرکویه را به زمان کیخسرو نسبت داده اند و بنا بر روایات کرکویه تا سدۀ هفتم هجری آباد بوده است. كركويه سيستان تخته پل آجري بوده كه به توصيف استخري راه زرنگ به هرات از آن جا صورت مي گرفته و در بالاي تپه آن آتشكده كركوي كه نزد زردتشيان بسيار مقدس بوده واقع شده است، در واقع كركويه سيستان را به هرات متصل مي كرده است. امروزه در ميانكنگي و نزديكي مرزهاي ايران و افغانستان باقي مانده هاي آثار كركوشاه و تخته پل ديده مي شوند. تخته پل، پلي آجري بوده كه بيشتر آن به كلي از بين رفته و به نظر مي آيد همان پلي باشد كه استخري در توصيف راه زرنگ به هرات از آن نام برده است. آنچه كه از اين اثر باستاني باقي مانده آثاريست كه در روي سراشيبي هاي شمالغربي تپه قرار دارد و عبارتست از بقاياي يك ديواره آجري بسيار فرسوده اي كه باقي مانده هاي يك برج دفاعي آن نيز قابل تشخيص است. آتشكده كركويه نزد زردتشيان بسيار مقدس بوده است، این آتشکده تا سدۀ ۷ هجری که قزوینی آنرا وصف کرده بسیار خرم و زیبا بوده است. این بنا از آتشکده های مهم ایران بوده و موبدان آن نیز جایگاه ویژه ای داشتند به گونه ای که در تاریخ آمده فردوسی جهت نگارش شاهنامه و تحقیقات خود نزد موبد این آتشکده آمده است. این بنای باستانی در سال ۱۳۰۸ همزمان با شهرسوخته و سایت تاریخی کوه خواجه به ثبت ملی رسیده است. بنایی نیز از اواخر دوره قاجار بر روی این تپه قرار دارد که درون اتاق های آن با گچبری تزیین شده است. تپه باستانی آتشکده کرکوی در شهرستان مرزی هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان قرار دارد. همانطور که ذکر شد آتش اين آتشگاه پيوسته روشن بوده و زردتشتيان معتقد بودند كه اين آتش “هوش گرشاسپ“ است. آتشكده كركوي در گذشته معبد جاي گرشاسب بوده و در كتاب تاريخ سيستان سبب ساختن آتشكده كركوي و سرود معروف آن بيان شده است. سرود آتشکده کرکوی از قدیمی ترین و زیباترین اشعار شش هجایی اواخر دوره ساسانی و اوایل عهد اسلامی در لهجه محلی سیستان است که با توجه به یکی از روایات کهن حماسی بوجود آمده است. سرود این آتشکده یکی از زیباترین سرود های مذهبی زرتشتیان است که آنرا هنگام روشن نمودن آتشگاه های خود به آواز بلند میخواندند تا مراسم دینی خود را هر چه باشکوهتر انجام داده باشند.
معماری
برجا مانده های کرکوشاه یا کرکویه شامل یک دیوار خشتی-چینه ای از یک برج دفاعی شهر باستانی است. این آثار شامل تعدادی از بناهای بزرگ و کوچک است. این بخش دارای تالاری به درازای ۱۱ متر و پهنای ۸٫۵ متر است. براساس توصیفات مورخان دوران اسلامی، این اثر تاریخی دارای دو قبۀ بزرگ و بر هر قبه شاخی چون شاخ گاوی بزرگ ساخته بودند و آتشگاه در زیر آن دو قبه قرار داشت. از دیگر مشخصه های معماری آن آجرهای بزرگ دوره ساسانی است. خانه های پیرامون آن مربوط به دورۀ قاجاریان است و زیباترین آ‌نها اتاق گچبری می باشد.
موقعیت مکانی
آتشكده كركوي در ۲۵ كيلومتري راه زابل به هيرمند از مسير بلوار فرودگاه و روستاي شندل واقع شده است. این آتشکده که آتشکدۀ کرکوشاه نیز خوانده می شود در کنار و چسبیده به روستای کریم کشته و در ۸ کیلومتری شهر دوست محمد شهرستان هیرمند و در میان زمین های باتلاقی سیستان و نزدیک مرز ایران با افغانستان جای گرفته است. این بنا و همچنین آثار تخته پل در شهرستان هیرمند، در روستای کرکو و در کنار روستای کریم کشته قرار دارد.
جاذبه های تاریخی هیرمند
آثار به جا مانده از دوران کهن در این شهرستان گواه قدمت بسیار زیاد شهرستان هیرمند است، آتشکده کرکو از زمان زرتشتیان و آسیاب بادی رنده که جهت مهار کردن انرژی باد و استفاده از انرژی مکانیکی جهت آسیاب گندم بوده است دو اثر مهم تاریخی هیرمند هستند.
منابع:
- استانداری سیستان و بلوچستان
- fa.wikipedia.org
- irna.ir
- oshida.ir
- arq.ir
