کاروانسرای قصر بهرام که با نامهای کاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه کوه نیز شناخته شده است، از جاهای دیدنی گرمسار به شمار می رود و در استان سمنان، جنوب شهر گرمسار و در محدوده ای که اکنون پارک ملی کویر نامیده می شود، قرار دارد. مجموعه قصر بهرام مربوط به دوره ساسانی است و توسط شاه بهرام ساسانی یا بهرام گور ساخته شده است که در دوران صفوی توسط شاه عباس باز سازی شده و به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفته است. این مکان تاریخی در جنوب گرمسار، جنوب شرقی شهرجواد آباد شمال دریاچه نمک واقع شده است.
تاریخچه
این بنا از آن رو قصر بهرام گور نامیده شده که، به گفته شکارچیان و مسافران، بهرام پنجم ساسانی (۴۲۱-۴۳۸ میلادی) در همین نواحی شکار می کرد. روزی بهرام در باتلاق های نمکین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف ریگ جن فرو رفت و دیگر برنگشت. به گفته احمد مستوفی الممالک، که خاندانش در اینجا شکار می کردند، در این منطقه تا چند دهه پیش گورخرهای زیادی وجود داشت اما از اوایل دهه ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده است.
از طرف دیگر نکته ای که باعث می شود این بنا را در آغاز نه کاروانسرا بلکه قصر یا ساختمان شکاری بدانیم فاصله ای است که بنا از نزدیک ترین چشمه آب شیرین دارد. چشمه آب شیرین، که به چشمه شاهی نامور است، در فاصله هفت کیلومتری بنا قرار دارد که با کانال های سنگی آبش به سمت سازه سرازیر می شده است. به نظر می رسد علت ساختن ساختمان در چنین فاصله ای از چشمه آن بوده که هیبت بنا و سر و صدای احتمالی برخاسته از فعالیت های آن موجب فراری دادن حیوانات نشود و همچنان گورخر و حیوانات دیگر برای نوشیدن به حوالی این چشمه بیایند.
علاوه بر آن، استفاده از سنگ به جای آجر نشانه دیگری از قدیمی تر بودن آن نسبت به کاروانسراهای ایران با معماری آجری در دوره صفوی است. به نظر می رسد در زمان صفویه توجه خاصی به راه سیاه کوه به‌عنوان معبر ارتباطی بین اصفهان و خراسان و ری شده باشد. کاروانسرای قصر بهرام در این زمان مهم ترین مرکز ارتباطی بین شرق و غرب حاشیه کویر شد؛ و پایگاه ارتباطی و محل داد و ستد بازرگانان بود. بازرگانان با کاروان های خود از سمت اصفهان و آران و بیدگل می آمدند و با گذشتن از کاروانسرای مرنجاب، در قصر بهرام اتراق می کردند. در آنجا تصمیمات کلی برای مبادله کالا یا حمل کالا به شهرهای مورد نظر گرفته می شد.
معماری
پلان بنا از نوع متقارن و مربع مستطیل به ابعاد ۷۴ در ۶۵ است. این بنا دو در دارد: یکی جنوبی و دیگری شمالی. دو سکو و دو اتاق هم در دو طرف دروازه ورودی وجود دارد. داخل آن حیاط بزرگی است که دورتادور آنرا اتاقهای کوچک فرا گرفته است. در بدنه غربی حیاط یک تالار با شاهنشین و طاقچه هایی در اطراف و ایوانی در جلو ساخته شده و در زیر تالار زیرزمین بزرگی است. در پشت ساختمان های داخل حیاط هم طویله های سراسری با آخورهای متعدد و کنار هر آخور سکویی برای استراحت چهارپادار و اجاقی برای طبخ بوده است. در چهار گوشه و میان اضلاع شرقی و غربی نیز شش برج دفاعی که دارای تیرکش هستند تعبیه شده است.
مسیر دسترسی
- راه اصلی به منطقه پارک ملی کویر از تهران از طریق جاده آسفالته ورامین-پیشوا (امامزاده جعفر) است. جاده شوسه کنار راه آهن به مبارکیه می رسد. جاده از حاشیه منطقه مبارکیه ادامه پیدا می کند و بعد از آن وارد منطقه می شود.
- از کاشان هم باید به آران و بیدگل رفت و از آنجا به مرنجاب سپس از راه کویر کهک شهرستان گرمسار هم می شود وارد پارک ملی کویر شد.
- بهترین مسیر دسترسی به قصر بهرام از شهر گرمسار و جاده خاکی سنگفرش می باشد و برای ورود به پارک ملی کویر و بازدید و اقامت در قصر بهرام نیاز به اخذ مجوز از اداره کل محیط زیست استان سمنان می باشد. به فاصله کمی از قصر بهرام کاروانسرای عین‌الرشید و بقایای یک حرمسرا نیز قابل بازدید است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
