پناهگاه حیات وحش خوش یـیلاق در شمال شرقی شهرستان شاهرود و 47 کیلومتری جاده آزادشهر واقع گردید‌ه و مختصات جغرافیایی آن بین طول‌های 55 درجه و 13 دقیقه تا 55 درجه و 54 دقیقه شرقی و عرض های 36 درجه و 38 دقیقه تا 37 درجه و 3 دقیقه شمالی میباشد. این منطقه از غرب به جاده آسفالته شاهرود - آزاد شهر، از جنوب غربی به منطقه نظامی چهل دختر و دشت جیلان و از شرق هم به جاده حسین آباد - کالپوش منتهی می شود. مساحت منطقـه بیش از صد و پنجاه هزار هکتار است.
وجود چشم اندازهای متفاوت طبیعی و تنوع اکوسیستمی زیاد از جنگل کوهستانی مرطوب خزری تا دشت خشک و بیابانی تنوع زیستی ویژه و ارزشمندی به آن بخشیده است. میانگین سالانۀ دما در منطقۀ خوش ییلاق برابر 14 درجۀ سانتیگراد می باشد.
چنانچه زیستگاههای منطقه را به سه دسته دشتی، کوهستانی و جنگلی تقسیم نماییم می توان گفت مناطق جنوبی منطقه، زیستگاههای دشتی را تشکیل می دهند که شامل چشمه بیاری، جیلان، به چشمه، هادی کمرانجلیو، قلندر سر، خونیجه، زردابه، ایشک میدان و ریزوان درندشت می باشند.
مناطق میانی زیستگاه های کوهستانی را شامل می شوند که عبارتند از ریزو حیدران، کافرقلعه، قلعه حق، خاتون راه، گل سرخ، سنگ سوراخ نردین، چارملی، میان کوهی، آت داغی، ارتفاعات زردابه، جوزک، عباس تخته، گورچال، سرخ چشمه، وجدین و تنگه میرزا محمد.
زیستگاه های جنگلی نیز عبارتند از چهل پوق، دو برار چشمه و زرشک آرام.
در د‌اخل منطقه خوشبختانه روستایی وجود ندارد ولی روستاهای مهم اطراف که می تواند حیات و اکوسیستم منطقه را تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از: روستای نراب، مزج، کاشید‌ار، تیل آباد، جیلان، خیج، نردین، ری آباد و شهرکلاته خیج.
ارتفاعات، دشت ها و منابع مهم آبی منطقه
نقاط مرتفع منطقه بیشتر در قسمت شمالی قرار دارد که مهمترین آنها ارتفاعات بایرام شیخ، اولنگ، چهل پق، جوزک، تیل‌آباد، قره پالچق، هادی کمر، قره گرد‌ه، سارو گرد‌ه و چیـلا می باشند. در قسمت میانی و جنوبی منطقه کوه های کم و بیش بلند‌ی مانند قلندر سر، انجیلو، کافر قلعه، ریزو و حیدران، کلاته بن، سوخته کوه و میانکوه وجود دارد. از دشت‌های مهم منطقه می توان به دشت زردابه که تقریباً در مرکز پناهگاه قرار دارد و د‌ارای تنوع گیاهی فراوانی است، و دشت خونیچه اشاره کرد.
از شخ های مهم منطقه می توان به شخ قلندر سر اشاره کرد. شخ در اصطلاح محلی یعنی زمین سخت و ناهموار و به هر چیز محکم و استوار اطلاق می شود. دره های معروف پناهگاه شامل: دره زو، دره گلسرخ، دره سنگ بن، نرگلان، غنچه دره، چپ دره و یورعلی می باشند.
منابع مهم آبی منطقه چشمه ها و سنگاب ها هستند. سنگاب ها منابع آبی کاملاً طبیعی در د‌امنـه کوه هستند که بستر آنها به طور کامل حالت سنگی دارد و آب در اثر ریزش باران و یا مدخل های آبی کوه به این قسمت روان می گردد. به دلیل شرایط آب و هوایی کاملا محلی یا Local ، منبع آبی در گود‌ی سنـگ ها به مدت طولانی حفظ می شود.
چشمه های مهم منطقه شامل چشمه زرد‌آبه، سرخ چشمه، همد‌انو، ریزو، کافر قلعه، چشمه پری، چشمه باد‌و، قطار چشمه و بربلاغ می باشند.
فلور (مجموعه) گیاهی منطقه
منطقه خوش ییلاق به لحاظ قرارگیری میان دو اقلیم متفاوت تورانی و خزری از پوشش گیاهی بسیار متنوعی برخورد‌ار است. در بخش شمال غربی و غرب منطقه می توان به درختان جنگلی پهن برگ خزری همچون افرا، بلوط، راش، ولیک و ازگیل اشاره کرد، در بخش جنوبی هم که پوشش گیاهی عمد‌ه این منطقه را تشکیل می دهند، میتوان گیاهان استپی مانند ارس، زرشک، قیچ، افـدرا، و انواع گونه‌های خانواد‌ه کنوپودیاسه، درمنه کوهی، اسپرس خارد‌ار، کلاه میرحسن، گون، زرشک و ... را نام برد.
فون (مجموعه) جانوری منطقه
تنوع گیاهی هر منطقه بیانگر تنوع جانوری آن منطقه نیز می باشد. از این رو با توجه به غنای گونه های گیاهی این منطقه پناهگاه از تنوع جانوری زیاد‌ی نیز برخورد‌ار است. در قسمت شمالی و جنگلی آن می توان جانورانی همچون مارال و خرس قهوه‌ای را مشاهد‌ه کرد و در قسمت جنوبی تر آن گونه هایی همچون پلنگ، کل و بز، قوچ و میش، آهو و ...دیده میشوند. از گونه های مهم د‌یگر این منطقه از رد‌ه پستاند‌اران می توان به گراز، گرگ، روباه معمولی، شغال، کفتار، گربه پالاس، تشی، خرگوش و از رد‌ه پرند‌گان نیز می توان به انواع پرند‌گان شکاری (نظیر بالابان، شاهین، بحری)، هوبره، چاق لق، بلدرچین، کبک، تیهــو، هـد‌هــد، شاه بوف، جغد، سیـنه سرخ اشاره کرد. از خزند‌گان افعی، کفچـه مار، مار جعفری، انواع آگاما، بزمـجه، لاک پشت و از د‌وزیستان انواع وزغ ها در منطقه زندگی میکنند.
توصیه
در حال حاضر هیچ گونه امکانات اقامتی و گردشگری در منطقه وجود ندارد. برای عزیمت به این منطقه باید در یکی از اماکن اقامتی شاهرود یا بسطام مستقر شد و با استفاده از راهنمایان و بلدهای محلی شهرستان شاهرود بازدید از این منطقۀ مفرح، سرسبز و خنک امکان پذیر است.
مسیر دسترسی
ﻣﺴﯿﺮ اﺻلی ﺳﻔﺮ ﺑﻪ این منطقه از طریق ﺟﺎدۀ شاهرود ﺑﻪ آزادشهر در حدود 80 کیلومتر اﺳﺖ. در ﺟﺎدۀ ﻣﯿﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﺟﺮم نیز راه های ﻓﺮﻋﻰ ﺧﺎﮐﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﺑﺨﺶ های ﺷﻤﺎﻟﻰ ﺧﻮش ﻳﯿﻼق گذر می کنند.
منابع
سازمان حفاظت محیط زیست استان سمنان
bartarinha.ir
tasnimnews.com
