قلعه قشلاق در شهرستان ماهنشان و حنوب شرق شهر ماهنشان، روی یکی از بلندیهای طبیعی شمال رودخانه قزل اوزن و در ساحل واقع است. با توجه به شناسائی سفال های سطح الارضی قدمت آن به دوره اشکانی بر می گردد. از ویژگی های منحصر به فرد این اثر می توان گفت که این قلعه تنها محوطه بزرگ اشکانی شناخته شده در استان زنجان است که از آن می توان به عنوان یک قلعه شهر یاد کرد.
مشخصات قلعه
قلعه قشلاقی بقایای یک محوطه بزرگ و قدیمی است که بر فراز بلندی طبیعی قرار گرفته این محوطه از سمت شرق با شیب بسیار تند (پرتگاه) به جاده خاکی ایمیر منتهی میشود از جنوب و جنوب غرب با شیب تندی به رودخانه قزل اوزن می رسد. از سمت شمال با شیب تند به زمینها و تپه ماهورهایی منتهی است که در ادامه به جاده اسفالت ماهنشان-دندی می رسند و از سمت غرب و شمال غرب نیز به مزارع و تپه ماهورهای روستای قره باتلاق ختم می شود. قسمتهای تحتانی این محوطه از شرق و جنوب به صورت صخره ای است و طی سالیان اخیر از معادن سنگ آن بهره برداری به عمل آمده است. در منتهی الیه جنوب محوطه در قسمت پایین و در ساحل قزل اوزن پل قلعه قشلاقی قرار دارد. سطح محوطه از پستی و بلندیهای زیادی تشکیل شده و بخشهایی از آن زیر کشت محصولات دیم قرار دارد. قسمتهایی از این محوطه دارای استحکامات تدافعی است. بدین صورت که بخشهایی از آن که قابل دسترسی بوده و هیچ مانع یا سد طبیعی نداشته توسط ساکنان شهر با ساخت و سازهای دفاعی تجهیزشده است از جمله بخشهایی از شمال و شمال غرب محوطه که دارای دو برج و احتمالاً بارو می باشند. برجها با مصالح لاشه سنگ و ملاط آهکی ساخته شده اند یکی از برجها با سنگهای منظمی نما کاری شده است. داخل همین برج آثار ساخت و ساز عظیمی از خشت دیده می شود. ابعاد خشتها cm ۱۵ *۳۸*۳۸ است. علاوه بر بخش شمالی شهر قسمتهایی از جنوب محوطه نیز با مصالح لاشه سنگ و به صورت خشکه چین دارای تجهیزات تدافعی است. برسطح محوطه مقادیر زیادی سفال و لاشه سنگ مشاهده می شود. در برخی از نقاط آثار معماری و ساخت و سازهای سنگی که بر اثر کا وش غیر مجاز بیرون آمده اند قابل مشاهده است. احتمالاً این مکان بعنوان یک محوطه استقراری دائمی (شهر) مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه این محوطه بدون کاربری خاصی در زمین های روستای قره قشلاق قرار دارد. بخشهای زیادی از سطح محوطه در نقاط مختلف مورد کاوش غیر مجاز قرار گرفته است.
سفالهای کشف شده
قطعات سفال به صورت پراکنده در تمام نقاط سطح محوطه قابل مشاهده است. نمونه های جمع آوری شده را از لحاظ ویژگیها و مشخصات می توان به چند دسته مشخص طبقه بندی نمود. به طور کلی سفالهای محوطه در ۴ گروه سفالهای معمولی کلینیکی و منقوش و لعابدار دیده می شوند. سفالهای ساده معمولی که بیشترین میزان سفالهای سطح محوطه و نمونه های جمع آوری شده را تشکیل می دهد با خمیره های نخودی، قرمز و خاکستری قهوه ای و نارنجی ساخته شده اند. اغلب آنها چرخ سازنده و ماده چسباننده بیشتر سفالهای معدنی است. بر بدنه تعدادی از این سفالها تزئینات کنده کاری شده و برجسته دیده می شود. سفالهای معمولی با فرمهای متنوعی ساخته شده اند. حدود ۷ قطعه سفال کلینیکی از سطح محفظه جمع آوری گردیده است. همه سفالها ظریف هستند و تزیین خاصی ندارند اما در میان سفالهای محوطه قطعاتی از سفالهای لعابدار نیز وجود دارد. این سفالها فیروزه ای تا آ بی و سبز است و لعاب آنها اغلب مات و تا اندازه ای پوسیده می باشند. در میان نمونه های جمع آوری شده چند قطعه سفال منقوش نیز یافت شده یک نمونه از این سفالها دارای تزئیناتی به رنگ قرمز و سیاه بر زمینه نخودی است. نمونه دیگر خمیره سبز روشن دارد با تزئینات قهوه ای و آبی تیره آراسته شده است.
مسیر دسترسی
راه دسترسی به قلعه از طریق جاده ماهنشان-دندی می باشد. در فاصله ۷ کیلومتری روستای قره گل در کنار پل رود خانه فصلی قارقاچای جاده خاکی باریکی وجود دارد که مستقیم به قلعه قشلاق منتهی می شود. این جاده خاکی در جنوب جاده آسفالت ماهنشان-دندی است و طول آن ۱ کیلومتر است. نزدیکترین روستا به قلعه ایمیر است که حدود ۳۰۰ متری جنوب قلعه و قزل اوزن قرار دارد. فاصله قلعه قشلاق تا ماهنشان ۲۰ کیلومتر و تا شهر زنجان ۹۰ کیلومتر است.
منابع:
- میراث فرهنگی استان زنجان
- fa.wikipedia.org
