رختشویخانه:
زمین این بنا در سال ۱۳۴۷ هجری قمری مطابق با ۱۳۰۷ هجری شمسی توسط علی اكبر توفیقی رئیس بلدیه شهر (شهردار) زنجان از باقرخان امجد نظام به قیمت 185 تومان خریداری شده است. محل موصوف قبل از احداث رختشویخانه با هرز آبهای سطحی مملو و به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) معروف بوده است.
هدف از ساخت این رختشویخانه تامین امنیت و آسایش زنان در یک مکان سرپوشیده بودهاست.
از نظر تشابه کاربری چنین بنایی در هیچ قسمتی از ایران به این شکل دیده نشده ولی از نظر معماری با مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ قابل مقایسه است این بنا به طور عامالمنفعه و شبانهروزی بوده و بابت استفاده از آن هیچ پولی از شهروندان دریافت نمیشده است.
بنای رختشویخانه شهر زنجان هم اکنون یکی از دو موزه مهم این استان است و در آن انواع لباسهای محلی، زیورآلات، ابزار و وسایل مورد استفاده بانوان در معرض دید همگان قرار گرفتهاست.
مشخصات بنا:
آب این محدوده که دارای فضاهای متعددی است از قنات قلعچه حاجی میربهاالدین تامین میشد. فضاهای این مجموعه را میتوان به دو بخش مدیریت رختشویخانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد. حیاط محوطهای است به شکل مربع و مستطیل به میزان ۴۰۰ متر مربع (۳۲×۱۲ متر) شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه به مقدار ۶۰ متر مربع شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل مینماید. پلان و نمای این واحد مسکونی، دارای بار فرهنگی بوده و به سبک معماری سنتی شناخته شده زنجان احداث گردیدهاست.
خزینه این رختشویخانه ۱۷ متر طول ۵۵/۱۱ متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی میتوان آن را شاهنشین و محل مدیریت نامید. محل ورودی بنا به شبکه ارتباطی کوچههای شهر را پیدا میکرد و خانمی که گفته میشود همسر معمار این بنا بودهاست کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را برعهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت میکرد. از معماری این فضا چنین استنباط میشود که معمار آشنایی کاملی به شیوه سنتی داشته که توانستهاست با کمک قوسها و نورگیرها فضای دلانگیزی را در قسمت بالای انبار سالن اصلی رختشویخانه و تردد افراد را انجام میدادهاست.
طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی بنای رختشویخانه دورنمای بسیار زیبایی دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شدهاست. این فضا از سالنی به عرض ۷/۱۳ متر طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است. فاصله ۱۱ ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کردهاند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچهها تشکیل یافته و حدود آن را سنگهای حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا میکند.
مخزن آب رختشویخانه
اتاق موزه صنایع دستی:
در این بخش از کارهای هنری صنعت مس و روی زنده یاد حاج رجبعلی مقدم می توان بازدید کرد.
موقعیت مکانی
بنای تاریخی رختشویخانه زنجان در محل معروف به بابا جامال چوقوری (گودال باباجمال) در قلب بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته و دسترسی به بنای رختشویخانه از خیابان سعدی از طریق کوچه فرهنگ نیز امکانپذیر است.
منابع:
- میراث فرهنگی استان زنجان
- fa.wikipedia.org
- zanjan2rism.mihanblog.com
- tishineh.com
- come2zanjan.blog.ir