شهرستان شوشتر از دیدنی ترین شهر‌های استان خوزستان است؛ چرا‌که تمدن کهن این شهر از دوران هخامنشیان به یاد‌گار‌مانده و آثاری ارزشمند از دوره های تاریخی مختلف، در گوشه و کنار این شهر به چشم می خورند. از جمله آنها می توان به کاروانسرای افضل شوشتر اشاره کرد که قدمت آن به دوره حکومت قاجاریان باز‌می گردد. بنای پر‌شکوه و معماری بی نظیر این سرا، توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است. این کاروانسرا همان طور که از نامش پیداست، به دست خانواده افضل ساخته شده است. خاندان افضل از معروف ترین و اصیل ترین خاندان ها در شوشتر هستند که اغلب اعضای آن در گذشته تاجر بوده اند. کاروانسرای افضل تا دوره پهلوی دوم، محل توزیع غله بود. پس از آن به مرور زمان و با توسعه راه ها و پیشرفت صنعت حمل و نقل، کاربری تجاری خود را از دست داد. امروزه سرای پر‌شکوه افضل محل دائمی برگزاری نمایشگاه های صنایع دستی در شوشتر است و در غرفه های آن، علاوه بر ارائه و عرضه صنایع دستی منطقه، کارگاه های آموزش این هنر‌های جذاب نیز برگزار می شود.
معماری
این بنا شامل طبقه همکف، طبقه اول، زیر‌زمین (شبستان) و شوادان است. مساحت کل بنای اصلی این کاروانسرا به حدود هزار متر‌مربع می رسد. بخش دیگری اخیرا به این مجموعه اضافه شده که دیوار‌های آن آجری بوده و مساحت آن حدو ۳۵۰ متر‌مربع است. شوادان یا زیر‌زمین این سرا دارای یک اتاق و حجره بوده و طبقه همکف آن نیز ۳ اتاق دارد. روی تراس بنای افضل نیز ۴ اتاق تو‌در‌تو به چشم می خورند. در این سرا ایوان بزرگی وجود دارد که به ایوان شدادی معروف است و به دلیل معماری خاص و تزئینات ظریف و هنر‌مندانه ای که دارد، جزو عناصر ارزشمند این مجموعه شمرده می شود. از تزئینات کاروانسرای افضل شوشتر می توان به آجر‌کاری های چشم نواز در سر‌در ورودی و فضای داخلی آن و مقرنس کاری های روی ستون ها اشاره کرد. در دو‌لنگه ورودی نیز از جنس چوب بوده و مزین به گل میخ های تزئینی است. از ساختمان کاروانسرای که بگذریم به حیاط با‌صفا و زیبای آن می رسیم. دور‌تا‌دور حیاط سکویی به چشم می خورد که با آجر‌کاری هایی به صورت فخرو‌مدین مزین شده است. همچنین بر نمای بیرونی بنای کاروانسرا که مشرف به حیاط است، آجر‌کاری هایی با نقوش خون چینی خفته، راسته و حصیری به چشم می خورند که بسیار تماشایی هستند. گفتنی است که حیاط کاروانسرا با قاب های آجری و نیم ستون هایی از جنس سنگ، ملات، سیمان و گچ، کف سازی شده است.
ثبت جهانی
در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای افضل به همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می شود.
کاربری
امروزه در بنای کاروانسرای تاریخی افضل شوشتر، نمایشگاه ها و کارگاه های آموزشی صنایع دستی برگزار می شوند. در این کارگاه ها هنر‌های اصیل و متنوعی نظیر نساجی، سجاده بافی، جاجیم بافی، دوخت لباس عروس و داماد شوشتری، دوخت پرده سنتی چوقا مهر، جل شال بافی، نمد مالی، محلفه بافی، لنگ بافی، تذهیب، چرم، معرق، سفال کاری و… در کلاس های ۱۰ نفره، با حضور اساتید مجرب آموزش داده می شوند. گفتنی است که هنر‌جویان با شرکت در این دوره ها می توانند گواهی مربوط به رشته خود را نیز دریافت کنند.
موقعیت مکانی
این بنا که در کنار محله قدیمی دُلدُل ساخته شده است، در کوچه سنگ فرش شده خیابان طالقانیِ شوشتر قرار دارد.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- blog.rahbal.com
