طبق آثار باستانی کشف شده در شهرستان شوشتر و بنا بر اظهارات باستان شناسان و تاریخ نویسان داخلی و خارجی، شوشتر از قدمتی بالغ بر هفت هزار سال برخوردار است که پاسدار عمارات و بناهای شگفت انگیز تاریخی از دوران نخستین پادشاهان و حاکمان ایران همچون پادشاهان هخامنشی، سلسله اشکانیان، ساسانیان و بسیاری دیگر از امپراتوران قدرتمند و باشکوه محسوب می شود. آثاری همچون قلعه سلاسل (دژی بسیار وسیع و عظیم، متعلق به دوران هخامنشیان که از حیاط های بسیار، سربازخانه، طویله، حمام، شبستان، برج، باغچه، قورخانه، نقاره خانه، حرم و آشپزخانه برخوردار است)، بند میران، کلاه فرنگی، پل شادُروان، بند برج عیار، مسجد جامع شوشتر و نهر بزرگ داریون از آثار معماری ارزشمند و مجموعه های مهم و باشکوه ایران کهن به شمار می روند.
در میان آثار باستانی شوشتر مجموعه مستوفی نیز از اهمیت ویژه برخوردار است. این مجموعه متشکل از مسجد، حمام، پل و خانه تاریخی است که قدمت آن به دوران حکومت قاجار بازمی گردد. مطابق با نقل قول های مورخان و اسناد موجود، به نظر می رسد که خانه مستوفی شوشتر، متعلق به یکی از تاجران این شهرستان، محمد علی مستوفی باشد و براساس سبک معماری مرسوم در اواخر دوره قاجار و در زمان مظفرالدین شاه، ساخته شده است.
سر در ورودی این مکان، منصوب به میراث فرهنگی است که اطلاعاتی در مورد تاریخ ساخت و شماره ثبت ملی بنا در آن قید شده است. در سال ۱۳۷۴ اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر به این مکان انتقال یافت و پس از مدت کوتاهی رستوران، موزه و عکاسخانه نیز در آن دایر شد.
در قسمت مربوط به موزه این عمارت زیبا و باشکوه، آثار تاریخی و ارزشمندی نگهداری می شود که مورد توجه و تحسین دوستداران و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران قرار گرفته است.
معماری خانه مستوفی شوشتر
نقشه اولیه خانه مستوفی شوشتر که مربوط به زمان پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار است، به صورت بنایی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی ترسیم شده است.
از نکات برجسته و جالب این منزل اعیانی چشم‌انداز بسیار زیبا و منحصربه فرد آن به رود شطیط و پل بند قدیمی شادُروان است که در نوع خود کم نظیر است. بهره مندی از هنر طراحی و معماری ایران کهن از نکات ویژه دیگر آن است. این پل بند از هشتی که توسط هنرمندان آجرکار به شیوه ای ستودنی تزئین شده است و همچنین ستون هایی زیبا برخوردار است دیده می شود. به نظر می رسد معماری این عمارت باشکوه را حاج محمد تقی معمار به عهده داشته و در طراحی و ساخت عناصر تزئینی و موارد مربوط به استحکام و زیبایی بنا، از هنر و سلیقه خود، به گونه ای کاملا استادانه، استفاده کرده است. وی دو بخش داخلی (اندرونی) و خارجی (بیرونی) را برای این منزل در نظر گرفته است که هرکدام از قسمت های مختلفی تشکیل شده اند. در بخش بیرونی که امروزه به عنوان اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر استفاده می شود، شاه نشین، هشتی، اتاق هایی پیرامون راهروی ورودی، اتاق هایی برای پذیرایی، نمایی تزئینی که می توان با کمک آن پل بند شادروان را به خوبی مشاهده کرد و تعدادی اتاق دیگر تعبیه و ساخته شده است. طبق اظهارات کارشناسان معماری، سازندگان هنرمند خانه مستوفی شوشتر، در ساخت این بنای قدیمی، از تزئینات معماری خوون چینی، کاربندی آجری و ریگ فرش استفاده کرده اند که آجرکاری از مهمترین و برجسته ترین آنها محسوب می شود.
در واقع هر بازدید کننده و گردشگری با بازدید از خانه مستوفی، اینچنین تصور خواهد کرد که معمار هنرمند این خانه تاریخی، با ساخت این بنای کهن، در نزدیکی و مجاورت رود کارون، منظره ای زیبا و هنری ملموس از نوع معماری ایرانی را برای ساکنین آن به ارمغان آورده است. از دیگر اهداف انتخاب رودخانه برای ساخت این عمارت، بهره مندی از هوای مطبوع و نسیم ملایم و نوازشگر منطقه است. از دیگر ویژگی های معماری خانه مستوفی شوشتر بادگیرهای جالب آن است که در نزدیکی بخش شمال شرقی بنا قرار گرفته است، همچنین گچبری های زیبا و زینتی که در برخی نقاط عمارت بکار رفته از نکات بارز و قابل توجه طراحی و ساخت این بنای تاریخی است. پله هایی که در خانه مستوفی تعبیه شده اند، همگی مستطیل شکل بوده و بخش ورودی نیز در بین قسمت جنوب غربی قرار گرفته است. دالان یا راهرویی نسبتا کم عرض، بلافاصله پس از ورودی عمارت احداث شده که انتهای آن به حیاط پیوند خورده است. سازندگان این اثر تاریخی، در دو سمت راهروی ورودی، دو اتاق که از وسعت کمی برخوردار هستند، تعبیه کرده اند.
در ضلع شرقی بنا ایوانی وسیع ساخته شده که بخش بالایی آن را به سه بادگیر بزرگ، مجهز کرده اند. از نظر هندسی می توان این بادگیرها را به یک بادگیر شکل مستطیل که در مرکز و دو بادگیر دیگر به صورت هشت ضلعی که در دو طرف قرار گرفته اند، تشبیه کرد. بادگیر مستطیلی از دو دروازه چشمه در دو طرف برخوردار بوده که انتهای آن، به بخش داخلی ایوان متصل است. معمار خانه مستوفی، بین دو بادگیر دیگر با زیرزمین واقع در ایوان ارتباط ایجاد کرده است. ایوان از پوشش مسطحی برخوردار است که بخش بالای آن، از دو ستون به صورت هشت ضلعی، دو نیم ستون و سه قوس گهواره تزئین شده است. اطراف آن نیز از فضایی تشکیل یافته که به صورت دو اشکوبه مشاهده می شود.
حیاط این عمارت که به صورت مستطیل شکل ساخته شده، با آجرهایی مربعی شکل پوشانده شده است. حوضی زیبا که در بخش شرقی خانه قرار گرفته، به صورت هشت ضلعی ساخته شده که حوضی به شکل دایره ای کوچکتر، در مرکز آن تعبیه شده است. جالب است بدانید که سطح این قسمت از حوض را بوسیله کلاه فرنگی زیبایی مستور کرده و از تزئینات رسمی بندی (نوعی تزئینات معماری همانند کاربندی) به صورت کاملا استادانه و هنرمندانه استفاده شده است. محمدتقی معمار، نقشه بخش زیرزمین را که توسط ساکنین به عنوان سردخانه استفاده شده است، به صورت مستطیل طراحی کرده و سازندگان این بخش را در ایجاد قوسی کم و استفاده از آجرهای خفته و راسته، ترغیب کرده است. در قسمت شمال شرقی خانه مستوفی که به کوچه ای کم عرض راه دارد، ساباطی به طول ۱۸ متر ساخته شده است. دیوارهای ساباط نیز به ۲۰ عدد طاق نما مزین شده است. معماران و باستان شناسان معتقدند که مصالح مورد استفاده در ساخت و احداث قسمت هایی از این عمارت تاریخی مانند منزل و ساباط از خشت خام و در نقاط دیگر از آجر با ملات گل و گچ است.
اصول معماری به کاررفته در ساخت این اثر ارزشمند ایرانی، به گونه ای است که می توان تابستانی و زمستانی بودن آنها را به خوبی مشاهده کرد. در بخش شمال غربی عمارت، صخره ای که از ارتفاعی بالغ بر ۹۰ سانتیمتر و عرضی برابر با ۸ متر برخوردار است، قرار گرفته که بخش هایی از ساختمان همچون شمال شرقی و جنوب غربی را به یکدیگر متصل کرده است. نه ستون آجری دایره ای شکل نیز که طاق های آجری بالای هرکدام، آنها را به هم پیوند داده است از دیگر اصول معماری این خانه محسوب می شود.
موقعیت مکانی
ین مجموعه در استان خوزستان، غرب شهرستان شوشتر، در بافت تاریخی این شهر و نزدیک پل تاریخی شادُروان قرار دارد. برای بازدید از این عمارت تاریخی می توانید پس از سفر به شهرستان شوشتر و عبور از میدان باطنی، در سمت راست میدان، تابلوی راهنمای مسیر خانه را مشاهده کنید. پس از طی مسافتی، در نزدیکی مسجد مستوفی، این ساختمانی قدیمی قرار دارد.
منابع:
rihfars.ir
hamgardi.com
fa.wikipedia.org
