در شهر شوشتر خوزستان خلق باغ هاي متناسب با شرايط زندگي سنتي و فرهنگي با آبياري مناسب همواره مورد توجه بوده است. از جمله اين باغات در شوشتر مي توان از باغ هاي خان كه متعلق به دوره قاجاريه مي باشد ياد كرد. اين باغها در حاشيه رود گرگر قرار گرفته كه متعلق به خانهاي مرعشي از خوانين شوشتر مي باشد. اين باغها سابقاً يكي بوده و بعدها تفكيك و به دو باغ شمالي و جنوبي تقسيم شده كه در حال حاضر موسوم به باغ خان بالا و باغ خان پايين مي باشد.
این مجموعه باغ در حاشیه غربی رود گرگر و در کنار بافت قدیمی شهر تاریخی شوشتر قرار گرفته است. ورود به این باغ ها از طریق یک ساباط صورت می گیرد. پس از گذر از ساباط وارد محوطه باغات می شویم که ۱۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. این مجموعه سابقاً يكي بوده و بعد ها به دوباغ بالا و پايين تفكيك شده است. باغ بالا در سمت چپ و باغ پايين در سمت راست ساباط قرار گرفته است. هر دو باغ داراي حصار سنگي و خشتي مي باشد كه در دوران مختلف بازسازي و مرمت شده است.
هندسه که اصل مهمی در باغسازي ايراني است، ساختار اصلی باغات را تشکیل داده است. اكثر باغات را به صورت مربع یا مستطيل مي ساختند. باغ هاي خان نيز به اين صورت ساخته شده است.
باغ های خان مانند دیگر باغات دارای تقسیمات منظم می باشد. قرار گرفتن درختان در ردیف های منظم و فواصل بین ردیف های درختان باعث ایجاد مسیر ها و گذرگاه هایی شده است که خود جلوه ای خاص به باغ داده است.
درختان باغ خان را اغلب درختان میوه تشکیل می دهد، در این میان درخت و درختچه گلهای زینتی مانند انواع گلهای رز و محمدی و گل شاه پسند و گل کاغذی و لاله عباسی نیز دیده می شود.
درختان میوه ای که در این باغ موجود است همگی با توجه به آب و هوای منطقه و شرایط اقلیمی منطقه کاشته شده است. درخت خرما از مهمترین درختان این باغ است. انجیر، انار، توت، موز و مرکباتی مثل پرتقال، نارنج، لیمو ترش و درخت کُنار از دیگر درختان این باغ هستند.
ساباط باغ
ورود به باغ هاي خان از سمت غرب باغ و از طريق يك ساباط انجام مي پذيرد. مصالح بكار رفته در اين ساباط سنگ و آجر است. ساباط ورودي باغ هاي خان در كنار صخره اي ساخته شده و پايه هاي طاق ساباط بر روي اين صخره ها ساخته شده است. ساباط داراي طاق ضربي و به صورت دو اشكوبه بنا شده است. اين ساباط در قسمت هاي بالا داراي تزئينات آجركاري به صورت مشبك مي باشد.
آبياري باغ های خان
آب اساسي و حياتي ترين وسيله براي يك باغ بویژه درجنوب ايران است، همچنين ناحيه خوزستان به علت پايين بودن ميانگين بارش سالانه و شيوه آبياري بسيار حائز اهميت است. از امتيازات مثبت يك باغ همجواري با رودخانه مي باشد که این خود از ويژگيهای بارز باغ هاي خان است که همجوار با رودخانه گرگر مي باشند.
گرچه از اين باغات به عنوان باغهاي دوره ي قاجار ياد مي شود ولي مي توان به جرأت شبكه آبياري و كانالهاي آبرساني اين باغات را متعلق به دوره ساسانيان و هم عصر با محوطه تاريخي سازه های آبی شوشتر دانست. آبياري اين باغات توسط تونلهايي دست كند (نِيْر) كه از مجموعه آبشارهای شوشتر به اين سمت كشيده شده انجام مي گیرد. اين كانالها آب را از وجه غربي محوطه آبشارها پس از طي مسيري به طول تقريبي هفتصد متر به باغ هاي خان انتقال مي دهند. آب پس از خروج از اين نِيْرها وارد حوضهاي موجود در باغ شده و سپس توسط جويهاي ساخته شده از سنگ به نقاط مختلف باغ جاری مي شود و تمام درختان باغ را آبياري مي كند. شرشر و صداي آب جاري از كانالها و جريان آن در جوي هاي داراي شيب مختصر و سايه درختان زيباي باغ، همچنين آواز پرندگان همگي باعث شده اين باغ به محيطي آرام كه يادآور باغ هاي كهن ايراني مي باشد تبديل گردد.
حمام و كت هاي مشرف به باغ هاي خان
حمام مشرف به باغ هاي خان اختصاصي و متعلق به خاندان مرعشي از مالكين باغات خان مي باشد. اين حمام در كنار بافت كهن شهر و كنار منزل مسكوني خاندان مرعشي قرار گرفته است. ساختار معماري اين حمام مانند ديگر حمام ها ي ايراني است كه شامل سربينه، گرمخانه و گنبد است. از ديگر عناصري كه به اين باغات مشرف است كت ها مي باشد. كت ها دست كند و در صخره كنده مي شده و به عنوان تفرجگاه و محلي مناسب و خنك در فصل گرما براي استراحت استفاده مي شده است. باغ هاي خان و رود گرگر منظره اي زيبا و جذاب براي استفاده كننده گان از اين كت ها بوده است.
منابع:
tasnimnews.com
iranamzibast.ir
fa.wikipedia.org
itsh.ir
