شهر پیشه وران شوش

تلفن میراث جهانی شوش: ۰۶۱۴۲۸۱۶۷۱۶

آدرس:
خوزستان، شوش، خیابان طالقانی، محوطه باستانی
چکیده: شهر پیشه وران شوش

شهر صنعتگران که عموماً بقایای آثار دوره اسلام و قبل از آن در این قسمت کشف شده است یکی از مناطق تاریخی شوش است. این تپه در کنار سایر تپه های باستانی ماقبل تاریخ شوش در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۸۲ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شوش که مرکز حکومت تمدن ايلام و پايتخت شاهنشاهي هخامنشي بود، در سال هفده هجري قمری به تصرف ابو موسي اشعري درآمد. عرب‌ ها با تسلط بر غرب ایران، مرکز فرماندهی خود را بصره قرار دادند تا به شوش نزدیکتر باشند. شوش در اولین حملات بدست اعراب افتاد، به همین دلیل مسجد شوش نیز از اولین مساجد ساخته شده در ایران به ‌شمار می‌ رود که در این منطقه کشف شده است. لايه های زيرین این محوطه باستانی در دوره قبل از اسلام به عنوان گورستان مورد استفاده قرار گرفته است. از همین لایه ها آرامگاه‌ هاي سردابه ‌ای شكل دوران اشکانی به دست آمد.

لازم به یادآوری است استان خوزستان ازجمله استان‌ های کشور است که سه میراث جهانی را در دل خود جای داده است. در این میان، شهرستان شوش همواره مورد توجه بوده است. محوطه چهارصد هکتاری باستانی شوش شامل تپه‌ های آکروپل، شهر صنعتگران و پیشه‌وران، کاخ آپادانا و محوطه باستانی است که در سال ۱۳۹۴ به عنوان هجدهمین اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسید.

مشخصات کلی
نام
شهر صنعتگران و اولین مسجد شوش
قدمت
دوره اسلام و قبل از اسلام
ویژگی خاص
اولین مسجد شوش در این منطقه ساخته شده است.
پیشنهادات
بخش های مهم برای بازدید
بقایای آرامگاهها و دیواره های مسجد
بهترین زمان بازدید
ایام نوروز
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
آکروپل، شهر شاهی
مسیر دسترسی
آدرس
خوزستان، شوش، خیابان طالقانی، محوطه باستانی
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
پارکینگ
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
متن کامل: شهر پیشه وران شوش

طی کاوش های باستان‌ شناسان فرانسوي در محوطه باستانی شهر صنعتگران شوش، بقايايی از آثار دوره اسلامی از جمله مسجد، خانقاه (دبير يا مدرسه) و كوره‌ های سفال ‌گری و آجرپزی به دست آمده است. در دوره ای که مسلمانان وارد شهر شوش ‌شدند به غیر از این قسمت، مابقی محوطه از جمله آكروپل، آپادانا و شهرشاهي مسکونی بود. دلیل غیر مسکونی بودن شهر صنعتگران کاربری آن به عنوان گورستان بوده است. به این ترتیب این مکان که به صورت سكويی مسطح بود، بهترين مکان براي ساخت مسجد بوده است.

مساجد اولیه بناهایی بسیار ساده بودند که در محوطه ‌ای مربع و مستطیل شکل و رو به قبله، با دیوارهای خشتی ساخته می شدند. در ایران از مساجد و بناهای اولیه اسلام نمونه ‌های زیادی بر جا نمانده، ولی طبق تحقیقات باستان ‌شناسی و تاریخی، مسجد شوش از قدیمی ‌ترین نمونه ‌های مساجد ایران در دوران اولیه اسلام به ‌شمار می رود.

 

تاریخ احداث مسجد شوش
اطلاع دقیقی از تاریخ ساخت این مسجد در دست نیست. طبق نظر رومن گيرشمن، باستان ‌شناس فرانسوی، این مسجد پيش از سال هفتصد ميلادي احداث و تا قرن سيزدهم ميلادي مورد استفاده قرار گرفته است. گیرشمن به کمک‏ سکه‏ هایی که در محل مسجد به دست آورد، تاریخ‏ احداث آن را تخمین زد؛ او بهترین مدرک‏ برای تاریخگذاری این مسجد را یکی از قدیم‏ ترین‏ سکه ‏هایی دانسته که در دوران اسلامی، به تقلید از سبک‏ سکه‏ های بیزانس ضرب شده است. وجود این سکه در این مسجد، باعث شد تا وی ساختمان‏ مسجد را قدیمی‏ ترین بنای مذهبی اسلامی در ایران‏ بداند و بنای آن را به اواخر قرن اول‏ هجری نسبت ‏دهد و پایان عمر این مسجد را قرن هفتم هجری بداند. گروه دیگری‏ از محققان‏ بر خلاف نظر گیرشمن، پایان عمر مسجد شوش را قرن پنجم هجری می ‏دانند.

آخرين كاوش‌ هاي باستان ‌شناسي در اين مسجد پس از گيرشمن طي سال ‌های 1976-1978 توسط مونيك كروران و اكسل روژول صورت گرفته است. مونيك كروران توانست يك مسجد قديمی ‌تر با مقياس و اندازه‌ های كوچکتر را شناسائی کند. او معتقد است گیرشمن همین مسجد را کشف کرده بود. گویا مسجد اوليه جوابگوي نياز‌هاي زمان نبوده و مسلمانان آنرا خراب کرده و بر روي آن مسجدی بزر‌گتر و وسيع‌ تر بنا کرده‌ اند. هر دو مسجد داراي نقشه ‌اي تقريبا يكسان هستند، يعني يك حياط مركزی كه از چهار طرف داراي شبستان و رواق ‌هاي ستون ‌دار است.


معماری مسجد شوش
در بخشی از محوطه باستانی شهر صنعتگران شوش بقایای آثار مربوط به اوایل اسلام وجود دارد. بقایای‏ مسجد بزرگ و قدیم شوش نیز در این منطقه کشف‏ شده است به نحوی که بقایای دیوارهای آن بوضوح نمایان است. به نظر باستان شناسان این مسجد دو لایه داشته و آنها برای مسجد شوش دو دوره ساخت قائل هستند؛ ساخت مسجد اولیه را تقریبا اواسط قرن اول هجری‏ می‏ دانند و معتقدند بعد از ویرانی مسجد اولیه در آغاز قرن دوم هجری، مسجد قدیمی را با آجر بازسازی و بزرگتر کرده ‏اند. در بنای مرحله دوم ضمن اضافه كردن وسعت شبستان تقريبا در گوشه شمال شرقي مناره‌ اي نيز اضافه شده است. بناي مسجد اوليه از خشت و‌ آجرهاي بزرگي است كه به روش ساساني پخته شده ‌اند. مسجد جديد از آجر ساخته شده كه ستون‌ های مزين و تزيينات گچبري نوشتاري و گياهی برای تزئین آن به کار رفته است.

در کل، مسجد شوش ۵۵٫۶۵ متر طول و ۴۵٫۲۵ متر عرض داشت و دیوارهای آن از خشت خام بوده و فقط پی ریزی آن از آجرهای ۷*۳۰*۳۰ سانتیمتر ساخته شده بود. از طرف خارج دیوار این مسجد، به فاصله‌ های ۷٫۶۰ متر جرزهایی از خشت خام قرار داده شده بود تا استحکام بیشتری به دیوار بدهد. ورودی با چهار پله از دیوار شمالی بود که ۱٫۴۰ متر از کف صحن مسجد پائین تر بود. به مرور زمان با بالا آمدن خاک، در قرن هفتم که در این زمان مسجد شوش کاملاً متروکه شده بود، برای ورود به آن از طرف کوچه پله ‌ای وجود نداشت.

ورودی مسجد شوش روی محور بنا نیست و کمی در طرف راست آن قرار گرفته‌ است. قسمت شمال غرب مسجد رو به مکه بود و تالاری با ۴ ردیف از ۹ ستون آجری برپا کرده بودند. در سه طرف دیگر مسجد یک رواق با دو ردیف ستون وجود داشت. مجموع ستون ‌های این مسجد به ۷۴ ستون می رسید و در بالای آن طاق‌ ها و گنبدها قرار گرفته بودند. درباره ارتفاع ستون‌ ها اطلاعات دقیقی در دست نیست چون آجرهای ستون ‌ها برای مصارف ساختمان‌ های جدید بکار رفته بود. قوس ‌هایی که در بالای این ستون‌ ها قرار گرفته بود با گچبری تزئین شده و کتیبه ‌هایی از سوره قرآن به خط کوفی در آن وجود داشت. سه نوع کتیبه دیگر در ضلع شرقی بدست آمده‌ است. این مسجد فقط یک مناره داشته که در گوشه شرقی برپا شده بود و امروز فقط پایه آن باقی مانده ‌است. نمای مسجد ستون ‌هایی چهارگوش داشته و راهرویی نیز در این قسمت نمایان است. در گوشه شرقی حیاط بقایای ساخته‌ ای شبیه بقعه با طرحی مربع یافت شده که احتمالاً بر چاه آبی سایه می افکنده است. تقسیم دیوار احاطه ‌کننده با برج‌ های گوشه ‌ای و میانی، به نظر میرسد که مربوط به  معماری منطقه، یعنی معماری بناهای مقدس بین النهرین است.

مسجد شوش به دلايل نامعلومي در قرون ميانی اسلامي به طور كلي تخريب شده و امروزه به جز بقايايی از پايه ستون‌ های آجری و قسمت ‌هايی از ديوارهائی كه توسط باستان ‌شناسان کشف شده چيز ديگری از آن بر جای نمانده است.

 

اهمیت ویژه مسجد شوش
اهمیت مسجد کهن شوش نه‏ تنها به خاطر قدمت آن است، بلکه‏ این مسجد در زمره مساجد ستوندار اولیه بوده و قابل‏ مقایسه با مساجد ستوندار دوران اولیه اسلام‏ در کوفه و سیراف و نیز مسجد تاریخانه دامغان است که در ساخت آنها از معماری قبل از اسلام الهام گرفته شده است.  

 

حفاری و لایه های زیرین تپه صنعتگران
طی سالهای 1947 و 1948 میلادی پرفسور گیرشمن در تپه صنعتگران، بررسیهایی انجام داد که تا آن تاریخ بی سابقه بود. در این تپه سه طبقه از زیر خاک بیرون آمد که‏ ضخامت هر کدام از آنها یک تا دو متر و همه از دوران اسلامی بود. آثار مسجد قدیمی‏ شوش نیز بدین ترتیب آشکار شد. در طبقه پایین‏ تر آن نیز گورستانی از دوران اشکانی و سلوکی قرار داشت (این آثار از ۳۰۰ پیش‏ از میلاد تا ۲۰۰ بعد از میلاد را شامل می شد). چنین به نظر می رسد که پهنه گورستان شهر صنعتگران، فاقد هر نوع ساختمان و به صورت سکوی صاف درآمده‏ بوده و ساختمانهای دوران اسلامی روی‏ آن بنا شده اند. مهمترین بنایی که گیرشمن موفق‏ شد از زیر خاک این قسمت بیرون آورد، باقیمانده ‏های این‏ مسجد بود که نزدیک مرتفع ‏ترین نقطه این تپه قرار داشت.

 

موقعیت مکانی:
تپه های باستانی شوش از جمله شهر صنعتگران و اراضی تاریخی در شرق و شمال شوش قرار دارد.

 


منابع:
پایگاه میراث جهانی شوش
ariabooking.ir
blogfa-archeology.blogfa.com

زهرا خدابنده (کاربر عضو نشده)
1399-01-25 02:12
سلام ممنون از سایت خوبتون من تحقیقی دارم درمورد شوش که درمورد شهر صنعتگران ومسجد کشف شده درآن منتهی تصویر واضع ازاین تپه نتونستم پیداکنم برای تحقیقم اگر کمک کنید ممنون میشم.سپاس
شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: