شهر آسک امیدیه

شهرستان اميديه يكي از كهن ترين شهرهاي ايران است كه روزگاري مهد تمدن شاياني بوده است. در قديم اميديه به شهر آسك (كلات) معروف بوده و آسك تركيبی از لهجه واژه ای فارسي (آهو) است كه به زبان كردي آنرا آسك مي ناميدند. قدمت شهر تاریخی آسک به قبل از اسلام و دوران اشکانی و ساسانی برمی ‌گردد، زمانی که مردمانی ساده‌ زیست و زرتشتی مذهب در این منطقه و در نزدیکی کوه آتشفشانی آسک (کوه سوخته) اقامت گزیده و در آنجا ساکن شدند. وجود چشمه‌ های مختلف در آن حوالی یکی از دلایلی بود که باعث شد تا مردم آسک آنجا را برای زندگی انتخاب کنند،همچنین وجود کوه سوخته باعث می ‌شد تا ساکنین زرتشتی منطقه برای عبادت به آنجا بروند و به راز و نیاز با خدای خود بپردازند. بنا به گواه مورخین نژاد ساکنین شهر باستانی آسک در خوزستان، از منطقه کهگیلویه تا شوش بود که آنها را اوکسیان می ‌نامیدند و در قرون بعد به لر مشهور شدند. آنها که مانند ایرانیان باستان پیرو حضرت زرتشت بودند، به زبان پهلوی تکلم می ‌کردند و به این خط می‌ نوشتند و فرهنگ خاص خود را حفظ کرده بودند. بعد از ورود اسلام به خوزستان مردم شهر تاریخی آسک همچون دیگر ساکنین منطقه، اسلام را پذیرفتند و به این دین گرویدند. به مرور زمان و پس از گذشت سال ‌ها زندگی آرام زلزله‌ های متعدد، مهاجرت و درگیری ‌های قومی موجب ویرانی شهر تاریخی آسک شد و هیچ سکنه ‌ای در آن باقی نماند. امروزه در این منطقه تپه‌ های باستانی به چشم می ‌خورد که تعدادی ظروف سفالی و کوزه از دوران اشکانی و حتی تمدن ایلام به دست آمده که نشان‌ دهنده روایت ‌هایی متعدد از این سرزمین است و می ‌توان اطلاعات زیادی از آن به دست آورد.

آسک در نوشته های تاریخی
آسک در حدودالعالم چنين وصف شده است: «دهى است بزرگ و به بر کوه نهاده و بر سر آن کوه آتشى است که دائم همى درخشد شب و روز و حرب از رقيان آنجا بوده است اندر قديم.» اين مطلب نشان ‌دهندهٔ آن است که به زمان تحرير حدودالعالم يعنى در اواخر قرن چهارم هجرى قمرى آسک ‌دهى بزرگ بوده و در دامنهٔ‌ کوهى قرار داشت که بر فراز آن آتش فروزان بوده است. مرحوم سلطانعلى سلطانى مى ‌نويسد: در نزديک هنديجان کنونى شهر آسک قديم واقع بود که بسيارى از جنگ‌‌ هاى خوارج در نزديکى آن رخ داده و نام اين شهر در بعضى از اشعار شعراى عرب آمده است. بنا به نوشتهٔ يکى از قديمى ‌ترين سياحان عرب تا قرن چهارم هـ.ق آثار قصور عاليه و ابنيهٔ عظيميهٔ باستانى در هنديجان برپا بوده است. آثار عظيم آبيارى روزگار باستان در طرفين رودخانه زهره و خيرآباد که در زيدون يکى شده و از وسط هنديجان مى ‌‌گذرد، پيداست. مورخان دربارهٔ آثار آسک چنین نوشته ‌‌اند: ايوان بلندى داشته و آتشکده ‌ها و دفينه‌ هاى باستانى و گورهاى قديمى، تابوتها و حجاريهاى کتيبه مانند در آسک وجود داشته است. کتيبه‌ هايى به خط پهلوى بر در غربى ايوان (معبد آتشکده) آسک در سنگ منقوش بوده است. در غرب آسک قلعهٔ گنبدى شکلى است که قبلاً برج ديده‌ بانى آنجا بوده است.

آتشفشان آسک
در روزگاران پیشین شهر آسک امیدیه بخاطر داشتن آتشفشان نیز معروف بوده است و توسط اکثر مورخین و بعضی از جغرافی نویسان در این مورد اظهار نظر شده است، اصطخری در مورد آتشفشان آسک می ‌نویسد: خوزستان را در نزدیک سر حدات فارس کوهی است که پیوسته آتش از آن شعله می ‌کشد و در شب آتش آن دیده می ‌شود و در روز دود آن. صاحب فارسنامه ناصری چنین نوشته است: در اواخر ناحیه زیدون و بر تل بلندی در میانه تلهای بلند و کوتاه قبری و گنبدی است که آنرا زاهد سوخته گویند و در نزدیکی آن گنبد چندین شکاف در زمین است و همیشه دودی که بوی گوگرد دهد از آن شکافها بیرون می ‌آید و در شبها روشنائی دهد اعراب آنجا را (زویهد) یعنی زاهد کوچک گویند و در واقع زهیت به زبان زرتشتی به معنی جهنم است. مسعودی در حدود العالم ص ۱۳۷ نیز مینویسد بلاد آسک که مابین فارس و خوزستان است آتشفشانی وجود دارد که آتش آن در شب از بیست فرسخی دیده می ‌شود و آن در ممالک اسلام مشهور است و آتشفشان به معنی چشمه آتشی است که از زمین بیرون می ‌آید. از سخن این مورخ معلوم می ‌شود آتشفشان شهر آسک شعله ور بوده و اکنون نیز فعال است اما جز اندک دود و روشنائی مختصر و بوی گوگرد از آن چیز دیگری به مشام نمیرسد.

لازم به توضیح است که آتشفشان باستانی شهر آسک در نزدیکی روستای خیط زبید و کارخانه آسفالت امیدیه جای بسیار دیدنی است و قبل از ورود اسلام به ایران مردم شهر آسک که زرتشتی بودند در روزهای خاص به کنار این آتشفشان می ‌آمدند و در فضای باز که عادت زرتشتیان است به عبادت می پرداختند. گواه این موضوع دو مناره بیضی شکل است که در دو طرف کوه سوخته موجود است که یکی از مناره ‌ها کاملا تخریب شده و دومی آثاری از آن پیداست و اطراف این مناره‌ ها نیز مملو از آجر و سفال و کوزه شکسته است.

آثار بجا مانده از شهر آسک باستان

• آتشفشان شهر آسک
• تپه ‌هایی در دهستان آسیاب بنام (برد کارگه) که کارگه مخفف کارگاه است و نشان میدهد که آسک یکی شهر صنعتی بوده است و گواه موضوع هم وجود شبه استخر و حوض هائی است که هنوز موجود است و همچنین وجود قطعات سفال و کوزه شکسته هائی است که سراسر تپه‌ ها را پوشانده است.
• تپه هائی در روستای گرگری سفلی بنام (تل میلک) که شبیه تپه ‌های دهستان آسیاب مملو از سفال و کوزه شکسته مربوط به دوران عیلامی، اشکانی و ساسانی است.
• تپه‌ های باستانی بین روستاهای گرگری سفلی و روستای قلندری بنام (تپه‌ های سفید) که در اینجا نیز پی ساختمانهای قدیمی و مملو از کوزه شکسته می ‌باشد.
• چشمه‌های آب شور در نزدیکی روستای سورمقداد (در کتاب مرات البلدان در وصف آسک آمده که آسک آب و نخل فراوان دارد و در حوالی این شهر در دشت چشمه ای است پر آب که آبش بد است)

موقعیت مکانی
آسک در نزدیکی روستای آسیاب و در جنوب شرقی هندیجان و کیان کوه واقع شده است.

منابع:

• yfs123.blogfa.com
• jazebeha.com
• fa.wikipedia.org
• asaki.blogfa.com