بقعه علی بن مهزیار جاجرم

علی بن مهزیار مکنّی به ابوالحسن و یکی از ثقات محدّثین شیعه و از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی Œ بوده است. بنا به روایتی او از دورق خوزستان است و پدرش مهزیار در ابتدا نصرانی بود و به دین اسلام پیوست و برخی گفته ‌اند که علی بن مهزیار در نوجوانی، اسلام آورد. شغل این خانواده ساعت ‌سازی بوده است. آرامگاه وی در دو کیلومترى شرق شهر جاجرم، در ابتداى جادّه جاجرم ـ سبزوار واقع شده و به خواجه مهزیار مشهور است. گویا در گذشته علاوه بر این بنا چند بقعه تاریخى دیگر در این محل وجود داشته که امروزه اثرى از آنها بر جاى نمانده است. ورودى بنا در ضلع شمالى و داراى پلان مربع شکل است که حدود یک و نیم متر ضخامت دیوار آن است و تنها شامل یک اتاق به ارتفاع چهار و نیم متر است که با ایجاد چهار گوشواره در زاویه ‏ها به هشت ضلعى و با کمک فیلپوشها به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد بنا بر آن استوار شده است. این گنبد به صورت عرقچینى و به ارتفاع هفت و نیم متر است و در ساقة آن چهار پنجره جهت نورگیرى و تهویة هوا طرّاحى شده است. با توجّه به گچبرى، رنگ آجرها و همچنین شکل گنبد، ساخت اوّلیّة بنا را به قرن هفتم تا دورة تیمورى مرتبط مى ‏سازد. جهانگردى اروپایى بنام (چارلز ادوارد ببت) در سفرنامه خراسان و سیستان خود گویا آخرین فردى بوده که کاشى کارى ‏هاى بنا را دیده و در توصیف آنها چنین نوشته است: «... در این بنا نوشته‏ اى که نام این شخص در آن ذکر شده باشد پیدا نکردیم و تنها نکته جالب براى ما این بود که این قبر تا ارتفاع دو متر و ده سانتى متر از کاشى ‏هاى آبى رنگ که آیات قرآن با خط درشت بر روى آن نقش داشت پوشیده شده بود. این کاشى‏ ها ۴۵ تا ۶۰ سانتى متر عرض داشتند و خیلى خوب ساخته شده بودند و به طور کلى بر روى این کاشى‏ ها نتوانستیم تاریخى پیدا کنیم.» قابل ذکر است سهام الدوله یار محمّد خان شادلو، ایلخان بجنورد (۱۳۲۲ـ۱۳۵۴ هـ.ق) به هنگام ساخت مقبره ‏اش در «بش قارداش» این کاشى ‏ها را از محل مقبره (خواجه مهزیار) خارج و در داخل مقبرة خود نصب مى‏ کند. در سال ۱۳۱۶ هـ.ش رئیس معارف بجنورد کاشى ‏ها را به اداره معارف و اوقاف خراسان تحویل مى‏ دهد و در حال حاضردر «گنجینه هنرهاى اسلامى» تهران با شماره ثبت ۳۲۷۸ نگهدارى مى‏ شوند. بناى على بن مهزیار در سال ۱۳۵۷ مرمّت و در سال ۱۳۷۱ نماى بیرونى آن با استفاده از آجر سفال بازسازى شده است. همچنین گنبد بنا در سال ۱۳۷۸ عایق کارى و فضاى داخل آن در سال ۱۳۷۹ گچ اندود شده است. زمین زیارتگاه حدود ۳ هکتار است که شهردارى جاجرم با کاشت درخت و محوّطه سازى و احداث حوض، نظم خاصى به آن داده است. در ضلع جنوبى بقعه، مقبرة شهداء و گورستان شهر قرار دارد. بناى کنونى صرف نظر از جایگاهى که در اعتقاد و باورهاى دینى اهالى دارد و به سبب تعمیرات غیر اصولى که در آن صورت گرفت جاذبه‏ هاى اصلى و سنّتى خود را از دست داده است.

برخی بر این باورند که مقبره علی بن مهزیار در شهر اهواز است. توجیه مردم جاجرم به اصل بودن این مقبره این است که «تشابه اسمی بین علی بن مهزیار و علی بن ابراهیم بن مهزیار و نیز ذکر برخی از احادیث با کلمۀ قال ابن مهزیار باعث به اشتباه افتادن بعضی از علمای رجال شده و هر دو نفر را یکی دانسته‌ اند. اهالی جاجرم، که چندین سال قبل جهت تعمیر بنای آرامگاه خواجه مهزیار نبش قبر کرده بودند، اولاً جنازۀ وی را سالم یافته و از آن روز اعتقاد کامل پیدا کرده و نذورات فراوان می ‌کنند؛ ثانیاً سنگ قبری کشف کرده‌ اند که روی آن نوشته شده «هذا مرقد ماهزیار» و قسمتی از سنگ هم خوانده نمی ‌شود. چنين به نظر مي‏ رسد که آرامگاه جاجرم مربوط به علي بن مهزيار و بقعه‏ موجود در اهواز مربوط به علي بن ابراهيم بن مهزيار باشد.

منابع:

• shrines.ir
• fa.wikishia.net