آرامگاه پیران ویسه در روستای ایدو (معروف به قلعه سفید) در دو کیلومتری غرب شهر کاخک شهرستان گناباد قرار دارد که در میان مردم به مزار پیرو معروف است. بنا به گفته کتابهای کیانیان تالیف کریستین سن ترجمه ذبیح الله صفا، گنج دانش تالیف محمد تقی خان حکیم، کتاب اوستا تالیف جلیل دوستخواه، کتاب سرزمین های خلافت شرقی تالیف لسترنج، کتاب حماسه سرایی در ایران تالیف ذبیح الله صفا، کتاب تاریخ و جغرافیای گناباد تالیف سلطان حسین تابنده و شاهنامه فردوسی پیران ویسه یکی از سرداران توران زمین بود که در جنگ با ایرانیان در منطقه براکوه گناباد (بخش کاخک) کشته شد و با توجه به اینکه اکثر مردم کاخک این آرامگاه را مربوط به یک گبر (زرتشتی) می دانند و تا قبل از وقوع زلزله ۱۳۴۷ کاخک به آرامگاه وی رفته عزاداری می کردند از اینرو می توان احتمال داد که این آرامگاه مربوط به پیران ویسه سردار تورانیان باشد که در جنگ با ایرانیان کشته شد. لازم به یاد آوری است که در بحبوحه انقلاب، متاسفانه این مقبره بصورت غیر مجاز حفاری شده و در حال حاضر قطعات خمره های بزرگی از این مقبره در محل وجود دارد.
زندگینامه
پیران ویسه از قهرمانان تورانی شاهنامه و پسر ویسه سپهسالار افراسیاب است. پیران در میان پهلوانان تورانی، تنها کسی است که از جهت صفات اخلاقی همطراز شخصیت های برجسته ایرانی است، زیرا تلاش او همیشه در تفاهم و همدلی ایرانیان و تورانیان در راه صلح بود. او در اغلب نبردهای ایران و توران، در کمال خرد و مردانگی، حضوری فعال داشت و نماینده سیاسی و نظامی افراسیاب بود. در متون کهن ایرانی، پیران و اَغریرث، برادر افراسیاب، تنها بزرگان توران زمین هستند که نکوهش نشده اند. پیران، حامی سیاوش و فرزندش کیخسرو در غربت بود. چون سیاوش به توران پناه برد، پیران افراسیاب را متقاعد نمود با احترام سیاوش را پناه دهد و خود با شکوه تمام به استقبال سیاوش رفت و دختر خود جریره را به همسری او درآورد. فرود حاصل این پیوند بود. پیران پس از چندی برای تحکیم موقعیت سیاوش فرنگیس دختر افراسیاب را برای سیاوش خواستگاری کرد. پیران چون قتل سیاوش را شنید، سرآسیمه به دربار افراسیاب آمد و فرنگیس را که باردار بود از چنگ نگهبانان رهانید به ختن برد. پس از تولد کیخسرو، به دستور افراسیاب که نگران آیندهٔ سلطنت خود بود، کیخسرو را به چوپانان سپرد، اما دوباره در ده سالگی او را به نزد خویش فرا خواند و به تربیت وی همّت گماشت. هنگام دستگیری بیژن نیز، پیران وساطت کرد و افراسیاب را از کشتن او منصرف ساخت. بیژن در چاهی زندانی شد امّا پس از مدتی به یاری رستم از چاه توران گریخت. پیران به تعقیب آنان پرداخت و پس از تلاش پیاپی برای مصالحه ناچار درگیر جنگ شد. عاقبت پیران در سن کهولت در جنگ دوازده رخ با گودرز پیکار کرد در حین پیکار از اسب فرو افتاد و دست راستش شکست و به کوه گریخت. گودرز به او پیشنهاد کرد برگردد تا او را به نزد کیخسرو ببرد، اما پیران نپذیرفت و با خنجر به گودرز حمله کرد ولی گودرز او را کشت. کیخسرو از مرگ پیران سوگواری فراوان نمود و فرمان داد تا پیکر او را به مشک و کافور و عنبر بشویند و به دیبای پاک بپوشانند و در دخمه ای شکوهمند جای دهند. سیاست و زیرکی پیران در تاریخ مثَل شد، چنانکه در متون دوره های بعد آمده است که کریم خان زند، آقامحمد خان را پیران ویسه لقب داده بود.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- gonabadgardi.blog.ir
- kakhkpic.blogfa.com
