گناباد مركز شهرستان گناباد در سيصد كيلومتري جنوب مشهد واقع است و تا تهران 1200 كيلومتر فاصله دارد.
مسجد جامع گناباد، یکی از بناهای مشخص و مورخ اواخر دوره خوارزمشاهیان به شمار میرود که به‌رغم زمین لرزه های شدید و تحمل تعمیرات مکرر، شکل بنای اصلی خود را حفظ کرده است.
از امتیازات مهم این مسجد وجود کتیبه های کوفی و آجرکاری های زیبا است که بر اطراف ایوان قبله آن نقش بسته است و در انتهای حاشیه کتیبه خط کوفی، تاریخ ساخت این مسجد، سال ۶۰۹ هجری قمری برابر با ۱۲۱۲ میلادی مشخص شده است.
این مسجد یکی از سه مسجد ایران است که به سبک دو ایوانی در اوایل قرن هفتم هجری ساخته شده و از بقیه سالمتر مانده است و بر اساس آثار و شواهد موجود، ساختمان کنونی دارای الحاقاتی است که احتمالا در دوران ایلخانی ایجاد شده است.
با توجه به نتایج به دست آمده، لایه های کف مسجد متشکل از ماسه بادی است و قسمت هایی از بناهای مدفون شده در زیر ماسه ها، در حدود قرن سوم هجری ساخته شده و مصالح آن بیشتر از خشت و گل و چینه بوده است که بر اثر ریزش ماسه های فراوان، این بناهای کوچک با سطح زمین برابر شده و بناهای بعدی بر روی همان ابنیه مدفون شده قبلی ساخته شده اند.
آثار و شواهد معماری این مسجد که در کوی شرقی این شهر واقع است، حکایت از آن دارد که مسجد جامع فعلی بر روی مسجدی کهن تر بنا شده و در دوره ایلخانی نیز فضاهایی به آن افزوده شده است.
مسجد جامع با نقشه دو ایوانی شامل سر در تزئینی، صحن یا میان سرا، ایوان های شمالی و جنوبی، رواق و سه شبستان ستون دار می باشد و عبارت است از يك حياط بطول ۶۶ متر و عرض ۴۴ متر.
سردر ورودی ضلع شمال شرقی بنا با طاق جناغی و حاشیه ای تزیینی در پاکار طاق مزین به نقوش پرندگان در میان گل و برگ بوده که بر روی لایه ای از گچ ایجاد شده است.
ایوان اصلی یا ایوان قبله در سمت جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس، دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطار پیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی بوده که در پایان عبارت «تسع و ستمائه ۶۰۹ هـ . ق» به چشم می خورد.
کتیبه داخل ایوان نیز حاوی نام بانی خیر و سازنده مسجد است. در ایوان اصلی مسجد جامع محراب با نقوش هندسی گیاهی، کتیبه هایی به خط معلقی مشاهده می شود، همچنین در ضلع شرقی ایوان شرقی، شبستانی موسوم به قرآن است که پوشش سقف آن بر روی چهار ستون قرار گرفته است.
از مهمترین اقدامات مرمتی این اثر فاخر در چند سال اخیر می توان به عملیات مرمتی شامل بام سازی و آجر فرش مجدد بام شبستان شرقی، کف سازی، نور پردازی و گچکاری شبستان جنوب شرقی، تعویض دو درب چوبی بنا، اجرای تزئینات آجری در دو ایوان ورودی و نور پردازی ایوان های اصلی و محوطه مسجد اشاره کرد.
گرچه بیش از ۸ قرن از قدمت مسجد جامع گناباد میگذرد، اما این مسجد همچنان به حیات خود ادامه می دهد و روزانه شاهد حضور قشرهای مختلف مردم در نماز جماعت و مراسم مذهبی مختلف است.
منابع
iqna.ir
tebyan.net
ichodoc.ir
