بشر از پانزده تا دوازده هزار سال قبل از میلاد، با گرم شدن هوا، زندگی غارنشینی را ترک و به سوی دشت های حاصلخیز روانه شد و به زندگی یکجانشینی در کنار رودها و چشمه ها روی آورد. دهکده های اولیه کم جمعیت و خانه ها از چینه و در فرهنگ های پیشرفته تر از خشت های دست ساز ساخته شده که سقف آنها را با چوب درختان و برگ های گیاهان می پوشاندند، با اختراع سفال، سند ماندگاری برای ثبت فرهنگ گذشتگان به وجود آمد. آنها نه تنها ظروف خود را از سفال ساختند بلکه آداب و رسوم، باورها و زندگی خود را بر روی بدنه سفالها ثبت کردند. در این میان دشت چناران نیز به دلایل جغرافیایی، در هزاره های قبل مورد سکونت واقع شده است. قدمت سکونت در دشت چناران به واسطه وجود تپه هایی چون: تپه چناران، تپه غیاث آباد و ... به چند هزار سال قبل بر می گردد. دشت های حاصلخیز مهد پیدایش فرهنگ ها و سرآغاز اولین شهرنشینی ها بوده است. فرهنگ و تمدن نهفته در تپه تاریخی چناران، «شناسنامه چناران» است، تپه ای که در ضلع شمالی شهر چناران قرار دارد. بر اساس سفال های سطح تپه تاریخی چناران، می توان قدمت سکونت در این تپه حداقل به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. سفال های سطح تپه عموما دارای لعاب آلویی هستند که سفال های منقوش نیز در آن دیده می شود، حتی با بررسی میدانی و دقت می توان در سطح آن ابزارهای سنگی نیز مشاهده کرد. گمانه‌زنی های باستان شناختی حکایت از سکونت یک جامعه بسیار پیشرفته با فرهنگ غنی در این منطقه دارد که با فرهنگ های آسیای مرکزی قرابت زیادی دارد. این تپه در گذشته بیش از ده متر ارتفاع داشته و وسعت آن حداقل سه برابر وسعت امروز بوده است که متاسفانه به مرور زمان تخریب شده است، در سطح تپه خاکبرداری های وسیعی صورت گرفته که بر اثر این تخریب ها، معماری های بسیار ارزشمندی نمایان شده است. باید قید شود که در استان خراسان شهر‌هایی هستند که مانند چناران، در دل بافت شهری، تپه ها و محوطه های تاریخی قرار دارند. برای نمونه باید به تپه دامغانی در حاشیه شهر سبزوار و یا به شهر تاریخی نیشابور اشاره کرد.
وضعیت کنونی
تصاویر هوایی سال 2006 نشان می دهد که تپه در میان زمین های کشاورزی واقع شده است و حدود هشتصد متر از حاشیه شهر فاصله دارد. در تصاویر هوایی سال 2009، پیشروی حاشیه نشینی به سمت تپه دیده می شود و در حال حاضر خانه های مسکونی تا فاصله پنج متری تپه رسیده اند و علاوه بر‌این بخش زیادی از عرصه تپه به دلیل خاکبرداری نابود شده است، همچنین سطح تپه و اطراف آن تبدیل به زباله دان شده است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- mehrnews.com
