دیزباد در ناحیه شمال کیلومتر ۸۰ جاده مشهد نیشابور و روی سلسله جبال بینالود واقع شده است. تاریخ استنادی این روستا به سال ۹۵ هجری شمسی برمی گردد. در قرن سوم هجری، دیزباد را به عنوان قصرالریح می شناختند. بعد از آن این روستا به چهل اشکوب و کمی بعدتر نیز به دیزباد تغییر نام داد؛ اما مهم ترین عنوانی که این روستا در تاریخ چندین ساله خود یدک می کشد روستای آسیاب های آبی است که در زمان حمله مغول ها به این نام شهرت یافت. در زمان حمله مغول ها به نیشابور، دیزباد یکی از روستاهایی بود که از این بلای خانمان سوز در امان مانده بود. به همین علت در مدت زمان کمی، به مرکز آسیاب گندم های منطقه تبدیل شد و مردم از شهرها و روستاهای مختلف به اینجا می آمدند تا گندم خود را آسیاب کنند.
قدمت دیزباد و سوابق فرهنگی آن موجب دگرگونی هویت مردم شده و تأسیس مدرسه ناصرخسرو دیزباد در سال ۱۳۱۲ از دگرگونی های فرهنگی این دیار بوده است.
اکثریت مردم دیزباد در شهرستان مشهد و نیشابور ساکن بوده و اغلب آنها در فصل بهار و تابستان برای انجام امور مربوط به باغداری در دیزباد بسر می برند. باغداری به روش های نوین شغل دوم اکثریت مردم دیزباد بالا می باشد، از منظر علاقه به زادگاه و موطن اکثریت مردم به اینکار بعنوان شغل نمی نگرند و آن را بهانه ای برای رفتن به دیزباد تلقی می نمایند.
بدلیل اختلاف سطح دیزباد با مشهد و وجود 1100 متر ارتفاع روستا تا پلیس راه مشهد، این روستا جزو مرتفع ترین روستاهاي استان می باشد و این باعث می شود که اختلاف دماي آن با مشهد زیاد باشد.
اولین یگان حفاظت مردمی در سطح این روستا مشغول فعالیت است که حقوق آن از طریق اهالی روستا تامین می گردد و وظیفه حفظ محیط زیست و منابع طبیعی و تامین امنیت روستا را برعهده دارد که کیوسکی از سوي منابع طبیعی به همین منظور در سطح روستا نصب شده است.
افتخارات روستا
این روستا توانسته نخبگانی را به جامعه تحویل دهد که موجب مباهات همه روستاییان است، به طوری که در سال ۱۳۴۸ نام دیزباد به عنوان یکی از معدود روستاهای صددرصد باسواد ایران در یونسکو به ثبت رسید.
همچنین حدود ۶۰ سال قبل که بیشتر روستاها در شب غرق در تاریکی بودند، مردم دیزباد فانوسهایی را در معابر آویز کرده بودند تا ستارگان تنها روشنی دهنده نباشند و در فاصله زمانی اندک نیز اولین شبکه برق خصوصی روستا افتتاح شد. دانش آموزان و معلمان دیزبادی سرمایه عظیمی در این مورد برای روستا بودند. آنها با همکاری یکدیگر و مردم و با استفاده از چراغ های سفالی، فلزی و شیشه ای منازل، کوچه ها و حتی معابر روستا را مجهز به برق و روشنایی کردند تا مردم برای رفت و آمد در تاریکی هوا مشکلی نداشته باشند.
اقتصاد و صنعت
شغل اکثر مردم دیزباد باغداری است، نگاه باغداران دیزبادی به منابع تولید نگاهی نسبتا علمی است. تعادل دام ومرتع از سالها قبل اجرا شده و کشاورزان با تراس بندی های فراوان، اراضی حاصلخیز را ایجاد کرده اند تا تعادل دام و مرتع کاملا رعایت شود. این کارها در کنار توجه ویژه به سلامت و کیفیت محصول باعث شده تا این منطقه به عنوان یکی از صادر کنندگان عمده گیلاس و آلو به بازارهای اروپایی و حاشیه خلیج فارس تبدیل شود. تنوع و کیفیت گیاهان دارویی یکی دیگر از سرمایه های طبیعی روستا است و منبع درآمد بعضی خانواده ها محسوب می شود. برای استفاده بهینه از آب نیز تمامی استخرها و کانال های خاکی پوشش داده شده است. بعضی محصولات آن در جهان در زمره بهترین ها در شاخه محصولات باغی ارگانیک بشمار می روند. محصولات کشاورزی دیزباد شامل گیلاس، آلو، سیب، آلبالو، گردو، بادام، زردآلو، هلو، گلابی، توت و … است که بیشترین محصولات آن گیلاس، آلو، سیب، گردو و آلبالو می باشد.
باد محلی منطقه دیزباد با توجه به شرایط مناسبی که دارا می باشد، جنبه اقتصادی دارد. این باد با گسترش شیوه تفکر استفاده از انرژی های نو در سطح جهان و کشور بعنوان کانون تأمین انرژی آینده منطقه مد نظر قرار دارد. مهمترین مزیت این باد مناسب بودن آن برای تولید انرژی برق است. همچنین در تابستان تا حدود زیادی به تعدیل و لطافت هوا در مناطق میانی و شمالی دشت نیشابور کمک می کند. نیروگاه بادی دیزباد در سال ۲۰۰۲ در این منطقه احداث شد.
آداب و رسوم
مراسم چیله بجست (گویش محلی) یکی از زیباترین مراسم اهالی دیزباد می باشد. این رسم در دیزباد و برخی از روستاهای نیشابور در شب آخر بهمن ماه به پاسداشت نعمت های الهی برگزار می گردد و شباهت بسیاری به مراسم چهارشنبه سوری ایرانیان باستان دارد. مراسمی که در سالهای گذشته بدست فراموشی سپرده شده بود اما در سال ۹۳ با همت شورا و اهالی هر چند با حضور اندک افراد ولی به گرمی برگزار شد.
مراسم نوحصار معروفترین مراسم اهالی دیزباد است. اکثریت اهالی دیزباد اعم از ساکنین روستا و شهرها و همچنین دیزبادی های مقیم خارج از کشور نیز سعی دارند در این مراسم شرکت نمایند. در گویش محلی نو به دره یو شکلی می گویند که قسمت اول مراسم در آن برگزار می گردد، حصار نیز قلعه ای در دورترین اراضی روستا است که شاهد برگزاری قسمت دوم مراسم می باشد.
در مورد این مراسم دو روایت ذکر شده: اول اینکه توسط شخصی عارف به نام امامقلی معروف به خاکی خراسانی که از مشاهیر دیزباد می باشد نقل شده و روایتی است از سیر سلوک این عارف. روایت دوم که بی شباهت به روایت اول نیست بیان می کند که این سنت از کتاب منطق الطیر عطار نیشابوری و حدیقه الحقیقه سنایی و چند اثر عرفانی دیگر نشات گرفته و مضمونی از شرح سلوک و معراج عرفا می باشد. هرچند این مراسم تا حدود زیادی با این دو روایت همخوانی دارد ولی هر دوی آنها سینه به سینه نقل گشته و در مورد صحت آنها نمی توان نظری اظهار کرد. در آخرین جمعه مرداد ماه مردم اعم از مرد و زن صبح حرکت خود را با صلوات و ذکر رباعی آغاز نموده و تا چشمه اي که روستاییان آن را مقدس می دانند حرکت می کنند. این چشمه سرد ترین چشمه روستا است و آب آن به چهار درجه هم می رسد. غذاي محلی مورداستفاده در این مراسم در گذشته فقط آبگوشت بود ولی در حال حاضر غذاهای دیگری نیز مثل جوجه، مرغ، پلو گوشت در این مراسم درست می کنند. تمام افراد دیزبادي در سراسر دنیا سعی می کنند حتی المقدور در این مراسم حضور یابند. برگزارکنندگان این مراسم به صورت گروهی (هر گروه معمولاً از فرزندان و عروس و داماد ها و نوه های هر خاندان تشکیل می شود البته به دلیل کثرت ازدواج فامیلی یا داخل روستایی که بشدت بین اهالی در دیزباد رایج است، این گروه بندی را نمی توان بطور کاملاً دقیق تصور کرد) تا ظهر در قسمت اول اتراق کرده و پس از آن با عبور از دو وادی در قسمت اول، و پنج وادی در قسمت دوم و در مجموع هفت وادی عشق به فنا فی الله می رسند.
صنایع دستی
صنایع دستی روستا در گذشته پارچه بافی بود. انواع پارچه ها، دستکش، نمد مالی براي زیرانداز، جوراب پشمی و از کارهای دستی مردم این روستا بوده ولی درحال حاضر کمتر شده است. صنایع چوبی نیز در روستا وجود داشته که بعضا در پنجره ها مورد استفاده قرار گرفته است.
مشاهیر روستای دیزباد
امام قلی خاکی خراسانی از شاعران فارسی زبان در سده ۱۱ هجری قمری
محمد فدایی خراسانی از شاعران و نویسندگان فارسی زبان در سده ۱۲ هجری قمری.
ویژگی گیاهی و جانوری روستا
گیاهان و گل هاي دارویی زیادي در روستا وجود دارد که بیش از 150 گونه را شامل می شود. قبلا افراد براي استفاده از گیاهان دارویی آنها را از ریشه خارج می کردند ولی در حال حاضر جلوي این کار را گرفته شده و کوه پوشیده از این گیاهان است.
در این منطقه شکار ممنوع شده است. کبک و بزکوهی از جانوران منطقه هستند. از سوی محیط زیست نیز پرندگانی نظیر چکاوك در این روستا رها سازی شده است.
منابع:
arktourism.ir
fa.wikipedia.org
kojaro.com
eshteghal.ichto.ir
