موزه مردم شناسی قوچان مساحتی در حدود ۳۰۰ متر مربع دارد و امروزه شامل بخش های موسیقی سنتی، کُشتی چوخه، چاروق دوزی، گلیم بافی، مراسم ازدواج عشایر، آهنگری و گله داری است. بنای امروزی این موزه در سال ۱۳۵۵ ابتدا به عنوان رستوران شهرداری در قوچان احداث و در سال ۱۳۶۷ به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد. موزه در سال ۱۳۷۶ پایه گذاری شد و در ۱۳۸۵ دوباره ساماندهی و از سوی شهرداری به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار گردید. موزه مردم شناسی شهر قوچان در حاشیه میدان آزادی این شهر واقع است.
بخشهای موزه
کشتی با چوخه
کشتی چوخه یکی از انواع کشتی پهلوانی است که زادگاهش شهر قوچان بوده و در شمال خراسان رواج بسیاری دارد. این کشتی به مناسبت های مختلف نظیر جشن ها و گردهمایی های قومی برگزار می گردد. در این کشتی حریفان آستین های پیراهن و پاچه های شلوارشان را اصطلاحاً ور می مالانند و به مصاف یکدیگر می روند. به فرد پیروز در این هماورد ها جوایزی مانند یک راس گوسفند یا بز، وجه نقدی، کله قند، لوازم خانگی و … اهداء می گردد. این کشتی امروزه در میان اهالی چناران، قوچان، کلات، و درگز طرفداران بسیاری دارد. همچنین در سایر مناطق استان خراسان رضوی نظیر شهرستان فریمان گرفتن این نوع کشتی مرسوم است.
ازدواج عشایر
تنوع رنگ پوشاک، مسابقهٔ کشتی، اسب دوانی، رقص چوب (چوب بازی)، نواختن ساز و دهل توسط عاشق ها و نیز رسومی که طی دو روز مراسم عروسی کرد های عشایر خراسان برگزار می گردد چشم هر بیننده ای را خیره می کند.
گله داری
سرزمین قوچان به سبب دارا بودن کوهستانهای سرسبز و خرم نظیر شاه جهان، آق کمر، سنجربیک، پلته کاه، زیلان، گلول و غیره و بهره مندی از چراگاه های طبیعی بی نظیر، منطقه ای مناسب برای گله داری و دامداری به شمار می رود. شغل منحصر عشایر در این مناطق دامداری است. دامداران علاوه بر استفاده از گوشت احشام از پوست دباغی شدهٔ آنان پوستین های گرم و زیبایی می دوزند.
موسیقی سنتی
موسیقی نواحی در شمال خراسان برگرفته از باورها و اعتقادات قومیت های متفاوت در طول تاریخ بوده و می توان آنرا در چهار نوع: مقامی کرمانجی، مقامی ترکی، موسیقی فارسی برری و تحلیل نمود. از میان این موسیقی تنها کرمانجی، ترکی و فارسی میان اهل قوچان رایج است. نوازندگان موسیقی در قوچان را می توان بر اساس جایگاه و مرتبه ای که به لحاظ اجتماعی دارند به بخشی ها، عاشقها و لوطی ها طبقه بندی کرد. همچنین سازهای رایج در موسیقی مقامی این خطه شامل دوتار، کمانچه، قوشمه، نی، دهل و سرنا است. از مقام های رایج در قوچان می توان به مقام لو، طرقه، اله مزار، هرای، امانه سوز، سردار عوض خان و رشید خان، نوایی، بیات گریلی، قره دلی و قره چه بایر اشاره کرد.
چاروق دوزی
شاید ساخت پای افزارها یکی از قدیمی ترین مشاغلی باشد که آدمیان در طول تاریخ به آن پرداخته اند و چاروق دوزی از جملهٔ آنهاست که در یکی از غرفه های موزه به نمایش درآمده اند. صنعتگران چاروق دوز قوچانی در دوخت این گونه پای افزارها از چنان تبحری برخوردارند که شهرت شان در سراسر استان زبانزد است. چاروقها انواع و اشکال گوناگونی دارند. رویهٔ چاروق ها از چرم طبیعی ساخته شده و سطح آنرا به وسیلهٔ نخهای الوان با نقوش ساده هندسی تزیین می کنند. غالباً تحت این پاپوش ها را از چرم گاو میش یا چرخ ساغری می سازند که استحکام بیشتری دارند. ابزار چارقدوز متنوع و با کاربری های خاص می باشند که از میان آنها می توان از قیچی، گزن، میخ کفاشی، چکش، سوزن های ویژه و نخ های الوان یاد کرد.
گلیم بافی
در قوچان برای بافت گلیم عموماً از دارهای افقی و عمودی استفاده می کنند. ابزار کار گلیم بافان قوچانی که عمدتاً زنان می باشند عبارتند از دفتین، کاره و قیچی. در بافت گلیم معمولاً از نخ پشمی استفاده می شود. نقوشی که گلیم باف قوچانی بر این زیراندازها میافریند بیشتر نقوش سادهٔ هندسی و گاهی حیوانی و گیاهی است که از تنوع رنگ بی نظیری برخوردار ند یکی از غرفه های موزهٔ قوچان به نمایش کارگاهی عشایری اختصاص یافته که در ان گلیم بافان هنرمند به بافت این زیرانداز زیبا سرگرم اند.
آهنگری
آهنگری یکی از مشاغل تاریخی در همی جوامع انسانی به شمار می رود. کشف فلز آهن و نحوه استفاده از آن انقلابی در سرنوشت انسان ها قلمداد شد. آهنگر خانه، مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر محسوب می شدند. در این اماکن صنعتگر آهنگر انواع مصنوعات آهنی نظیری بیل، کلنگ، تیشه، میخ، گاو آهن، چهار شاخ، چاقو، زنجیر، چهار شاخ انبر، و قیچی های گوناگون را می سازد. ابزار و وسایلی که در آهنگری مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از: انبر زغال بردار، انبر کج، انبردشت، پتک، قلم، سندان سوهان، و کوره های سنتی که با استفاده از انبانی چرمی که تولید کننده دم و بازدم است و باعث گداخته شدن زغال می شود کار می کند.
منابع:
- میراث فرهنگی و گردشگری قوچان
- fa.wikipedia.org
