کاروانسرای شوریاب، مربوط به دوره قاجار است و از کامل ترین کاروانسراهای این دوره محسوب می گردد. این کاروانسرا، از جمله کاروانسراهای واقع در دشت با حیاط مرکزی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و ایوان های پیرامون حیاط، دو طبقه هستند و دارای شاه نشین است. کتیبه های سنگی حجاری شده زیبا روی سردر ورودی کاروانسرا قرار دارد که مربوط به دوره قاجاریه است. متأسفانه تعدادی از کتیبه های سنگی در سال های اخیر به سرقت رفته و بقیه نیز به موزه شهر نیشابور منتقل گردیده است. این کاروانسرا در سال های اخیر به شدت رو به تخریب بوده و اخیرا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
ویژگیهای معماری
پلان بنای کاروانسرای شوریاب هشت و نیم هشت مستطیلی، و دارای چهار ایوان و چهار اصطبل در طرفین ضلع هاست. عناصر اصلی این بنا، دربرگیرنده چهار ایوان، چهار اصطبل، بیست ایوانچه و حجره، حیاط مرکزی، و عناصر فرعی آن دربرگیرنده شاه نشین، طاقچه ها، طبقات بالا، بخاری دیواری و ... می باشد. عنصر شاخص بیرونی بنای کاروانسرا، ایوان ورودی آن است که برجسته (بیرون آمده) از بناست. طاقنماها (غرفه هایی) در دو طرف ورودی قرار دارند. ایوان ورودی، دارای دو مناره و غرفه هایی است که به گونه ای زاویه دار از بنا و با پلانی چند ضلعی به پیش رفته اند. ایوان ورودی در دو طبقه و دارای هشتی نسبتاً وسیع است. در غرب و شرق بنا، اتاق هایی برای نگهبانی، و در شمال هشتی، در طبقه همکف، یک ورودی به داخل محوطه و در بالای آن یک رواق قرار گرفته است.
این کاروانسرا در شمار کاروانسراهای دشت، با حیاط مرکزی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و ایوان های پیرامونی حیاط، دوطبقه و دارای شاه نشین هستند. پیرامون حیاط، بیست حجره و در بخش پیشین هر حجره، یک ایوانچه ساخته شده، کفت ایوانچه ها و اتاق ها (حجره ها) از سطح حیاط مرکزی، حدود شصت سانتی متر، بالاتر است. فاصله شمالی-جنوبی این حیاط ۴۳ متر و طول شرقی-غربی آن، ۳۴ متر است. پلان ایوان های شرقی و غربی متحدالشکل و به صورت تیپ، اما در نما دارای تفاوت اندکی است. این دو ایوان نیز در دو طبقه همکف و اول ساخته شده و دارای شاه نشین است. ایوان نسبت به دیوارهای حیات فرو رفته و گودی نسبتاً عمیق در این ضلع ها به وجود آورده است. ارتفاع ایوان، از دیوار های اطراف، بلندتر و از این روی، نوعی تاکید و ارزش را برای ایوان، تداعی می نماید. دوپایه قطور و بلند (یا هم ارتفاع ایوان) در دو طرف ایوان قرار گرفته اند که با دیوارهای حیاط، همسنگ، و لبه پایه ها در سمت درون ایوان به صورت مدور و قوس دار ساخته شده است. ایوان شمالی، برخلاف ایوان های شرقی و غربی، هم سطح بدنه حیاط است و روبروی ورودی کاروانسرا قرار دارد. این ایوان، مانند دیگر ایوان ها، در دو طبقه همکف و اول، با شاه نشین و اتاق های مجاورش می باشد. ایوان شمالی، در طبقه همکف، پس از یک حجره نسبتاً بزرگ، به واسطه یک اتاق که ادامه حجره نیز می باشد امتداد اصطبل های مجاورش را از هم گسیخته است. طبقه دوم ایوان شمالی، روی به جنوب و داخل محوطه دارد. ورودی اصطبل های کاروانسرا، در چهار گوشه بنا (شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی، جنوب غربی)، قرار گرفته اند و فرم کلی آنها به شکل L است. درون اصطبل، دارای بارانداز مرکزی است و روی ضلع های آن، طاقنماهایی قرار دارند که هر کدام دارای طاقچه ای به ارتفاع شصت سانتی متر از کف طاقنما و بر روی اسپر ایوانچه نیز بخاری دیواری ساخته شده است. طاقنماها دارای قوس جناغی بوده و به شیوه رومی اجرا شده اند. اصطبل در پشت حجره ها، در محل ایوان ها قطع شده و ایوان به دورن اصطبل کشیده شده است.
تمام تزئینات بنای کاروانسرای شوریاب، آجری است و می توان آنها را در دسته های زیر بازشناسی نمود:
- تزئینات آجری لچکی قوس، ایوانچه های دورتادور حیاط مرکزی.
- نماکاری آجری روی لچکی های قوس های ایوان ها.
- تزئینات آجری روی طاقنماها و صفه های درون شاه نشین های چهار ایوان.
- دو مناره ارجی سردر ورودی و تزئینات آجری روی آنها.
- نماکاری آجری روی طاقنماها و سقف گنبدی هشتی.
- کتیبه سنگی حجاری شده روی سردر ورودی کاروانسرا.
- آجرکاری لچکی قوس های سردر ورودی کاروانسرا.
- فرم کلی معماری و تکنولوژی بنا.
موقعیت مکانی
این بنا در بخش طاغانكوه، دهستان طاغانكوه جنوبي، روستای شوریاب شهرستان فیروزه واقع شده است. بنای کاروانسرای شوریاب، در مرکز روستا و درون بافت مسکونی قرار گرفته است.
منابع:
- فرمانداری فیروزه
- gashtool.com
- abarshahr.blogfa.com
جاذبه‌های گردشگری شهر فیروزه
هتل های شهر فیروزه
امیدوارم تلنگری به مسئولین عزیز باشد تامیراث فرهنگی ایران زمین ازبین نرود
