خسروگرد روستایی از توابع شهرستان سبزوار است. از آثار باستانی این منطقه برجی است که از زمان قدیم ساخته شده و بنام میل خسروگرد معروف است. چون اعراب چهار حرف (گ، ژ، پ، چ) را در حروف خود ندارند لذا کلماتی که یکی از این حروف داشته معرب کرده اند از آن جمله خسروجرد معرب کلمه خسروگرد است. اهالی سبزوار به مِنار یا مُنار به ضم میله می گویند؛ همانگونه که در شهرهای دیگر به مناره، ماذنه، صومعه، گلدسته، عساس و میل می گویند.
این بنای تاریخی یکی از بلند ترین میل های استان خراسان است، ابتدا تصور می شد که این مناره تنها باقیمانده مسجد جامع بزرگ خسروگرد است اما کاوشهای باستان شناسی اخیر در کنار برخی شواهد نشان می دهد که این مناره هیچ ارتباطی به مسجد جامع بزرگ خسروگرد نداشته و کاربری آن صرفا به عنوان میل راهنمای مسافران بوده است. این منار با پلان پایه مربع و ساقه مدور در ۵ کلیومتری غرب سبزوار بین جاده رفت و برگشت سبزوار–شاهرود قرار دارد. تنها بنای قدیمی شهرستان سبزوار که مراحل سفت کاری و نازک کاری آن همزمان اجرا شده میل خسروگرد است که به شیوه استادانه و به سبک رازی در قرن ششم هجری قمری انجام شده است. تزئینات آجرکاری خفته و راسته به شکل لوزی و همچنین دو رشته کتیبه کوفی آجری در بالای آن از ویژگیهای این منار است. آجرکاری های روی آن بیانگر هنر والای دوره سلجوقی می باشد. اجرای سایه روشن آجرها موجب شده گزند آفتاب کمتر به بدنه بنا برخورد کند. در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب کویر محو نشده و از فواصل دور قابل رویت است. تقش سوستیکا به شکل (+) در قلب هر شمسه لوزی که تحت عنوان گردونه مهر در بسیاری نقاط جهان از هزاره سوم قبل از میلاد شناسایی شده و تپه باستانی موسوم به دامغانی سبزوار و قدیمی ترین بنای تاریخی این شهرستان یعنی آتشکده آذر برزین مهر نیز این نقوش را دارند، در این منار نیز دیده می شود که این نقش موجب شکل گیری حجم بنا شده است.
در خور اشاره است که بر خلاف افکار عمومی که آنرا مناره مسجد می دانند این بنا یک مناره منفرد بوده و برای راهنمایی مسافران احداث شده و ارتفاع آن به ۳۸ متر می رسد. تاریخ کتیبه به سال ۵۰۵ هجری قمری است و قدمت این مناره به حدود ۹۰۰ سال قبل بازمی گردد که یکی از قدیمی ترین و مرتفع ترین مناره های تاریخی ایران ست. بر اساس کاوش های باستان شناسی، مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و نقش راهنمای کاروانیان را برعهده داشته است. ساکنین این منطقه در زمان های گذشته، شب ها با روشن کردن مشعلی بر بلندای این میل، کاروانیان را به سوی خود فرا می خواندند تا میزبان مسافران خسته از راه باشند. این میل در سال ۱۱۳۵ ه.ق به دستور نادرشاه و سال ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور ناصر الدین شاه قاجار، همچنین در دوره پهلوی دوم مرمت گردیده و بعد از انقلاب در سال ۱۳۷۵ عایق بندی بام سکّو و پایه میل بازسازی گردیده است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- seeiran.ir
