خانه های تاریخی شهر دیرینه سبزوار نشانه های قدمت این شهر از لحاظ تاریخی و فرهنگی است. خانه ها و ابنیه زیادی را از دوره های مختلف تاریخی می توان مشاهده کرد که در آنها علاوه بر اصل معماری ساختمان، به تزئینات ظاهری نیز توجه خوبی شده است. در این میان خانه حاج میرزا مهدی الداغی که در شرق خیابان عطاملک جوینی واقع شده و ساخت آن به اواخر حکومت قاجار باز می گردد نمونه ای از این بناهای تاریخی است. نمای خانه آجری است و تزئینات نقش برجسته آجری روی آن به چشم می خورد. خانه الداغی در دوره قاجار خارج از حصار و باروی شهر و در فاصلهٔ کمی از دروازهٔ غربی شهر به نام دروازه عراق ساخته شد و خیابان عطاملک فعلی دقیقاً بر روی خندق شهر احداث شده است.
معماری
فضاهای کلی خانه شامل سردر، راهرو ورودی، حیاط، عمارت غربی در دو طبقه است و خانه دارای عمارت شمالی و باربند نیز بوده که پس از تفکیک و تخریب، ساختمان های مسکونی و تجاری در آن ساخته شده است. فضاهای طبقه همکف شامل مطبخ خانوادگی، زیرزمین شکم دریده (تالار تابستان نشین)، اتاق زیرزمینی، هشتی، هیزم خانه و ورودی از کوچهٔ جنوبی است. فضاهای طبقه بالا شامل ایوان ستون دار و چندین اتاق تودرتو است. در طرح احیاء خانه، فضای هیزم خانه به سرویس بهداشتی و پستوی طبقهٔ بالا به آشپزخانه و پستوی طبقه زیرزمین به آبدارخانه تغییر کاربری داده شده است. ورودی های خانه یکی از گوشهٔ شمال شرقی حیاط مستقیماً از خیابان وارد راهرو و سپس وارد حیاط میشود و دیگری از کوچه جنوبی است که اول وارد هشتی و سپس وارد حیاط شده است. قبل از احداث خیابان عطاملک ورودی خانه از جنوب بوده و مراجعین پس از ورود به هشتی می توانسته اند به حیاط بیرونی یا زیر زمین و یا باربند وارد شوند. ورودی شمال شرقی پس از احداث خیابان به وجود آمده و مغازه های فعلی ضلع شرقی بنا نیز قبلاً به داخل حیاط راه داشته و کاربری مطبخ، هیزم خانه، انبار و توالت داشته‌اند. تزئینات ساختمان شامل آجرکاری به روشهای مختلف در جداره اصلی ساختمان، هشتی و راهرو ورودی است و همچنین گچبری در سرستون ها و پایه ستون های ایوان و رف اتاق ها است. یکی از ویژگی های این خانه داشتن شبکه دفع فاضلاب سنتی است. طبق طرح تفضیلی ویژهٔ کوی امیریه سبزوار، این بنا با کاربری فرهنگی، تاریخی حفظ شده و اطراف بنا آزادسازی و به عنوان مسیر پیاده در نظر گرفته شده است. اتاق های انباری قسمت شرقی این خانه به مغازه تبدیل و اجاره داده شده است. این خانه در سال ۱۳۹۰ از ثبت آثار ملی درآمد. اما پاییز ۱۳۹۵، با هزینه مالک و با نظارت دانشگاه سبزوار مرمت شد. شهرداری برای اجاره کردن این خانه و تبدیل طبقهٔ همکف به نمایشگاه و طبقهٔ اول به اداره با مالک خصوصی آن مذاکره کرده است. خانه ای که در عکس ها می بینید تنها یک سوم از کل خانه الداغی است.
ارباب آلاجاقی رمان کلیدر
کسانی که رمان به یاد ماندنی کلیدر (نوشته محمود دولت آبادی) را خوانده اند با نام ارباب آلاجاقی آشنا هستند. این سوال همیشه در ذهن خواننده وجود دارد که آیا الداغی (الاجاقی) در خیانت به گل محمد ها و مرگ آنها دخیل بوده است؟ و آیا آلاجاقی نیز در آن خونریزی دست داشته، اما بعد از انتقام گیری تنها بازمانده خانواده گل محمد ها (خان محمد) تنها شاهد مرگ علی اکبر دهنه ای و پسر او هستیم و الداغی از این مجازات جان بدر می برد. شاید دلایل بسیاری برای این موضوع وجود داشته از جمله: قدرت و نفوذ الداغی، ساکن سبزوار بودن او و در دسترس نبودن خانواده گل محمد برای انتقام گیری بخاطر ترس از گرفتار شدن و مسئله مهمتر این که گل محمد ها الداغی را با چشم خودشان بین نیروهای حمله کننده ندیدند، اما علی اکبر دهنه ای و پسرش رو در روی آنان ایستادند و تفنگ به روی این خانواده کشیدند.
موقعیت مکانی
سبزوار، خیابان عطاملک جوینی جنوبي، روبروي تعاون مسافری
منابع:
- blog.rahbal.com
- fa.wikipedia.org
- istta.ir
- seeiran.ir
