بند گلستان از نظر موقعیت جغرافیایی در عرض شمالی ۳۶ درجه و طول شرقی ۵۹ درجه، در ارتفاع ۱۱۹۰ متری از سطح دریا واقع شده و هنوز سالم و پابرجاست. در مورد سازنده بند گلستان نظرات متفاوتی ارائه شده است. بعضی بنای بند را به شاهرخ پسر تیمور گورکانی نسبت داده اند و برخی آنرا از بناهای گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ می دانند. بعضی دیگر گلستان را به نام کنیز گوهرشاد دانسته و قریه و بند گلستان را به او نسبت داده اند. در کتاب «اسناد و مکاتبات تاریخی ایران» تألیف آقای دکتر عبدالحسین نوایی سندی وجود دارد که حاکی از فرمان سلطان ابوسعید گورکانی خطاب به مردم مشهد راجع به بنای بند گلستان است. با توجه به اینکه فرمان مذکور تاریخ ندارد و سلطان ابوسعید نیز در سال ۸۳۷ قمری کشته شده، استنباط می شود که بنای بند گلستان و صدور فرمان مذکور چند سال قبل از مرگ وی بوده است. هدف از احداث این بند آبیاری اراضی کشاورزی پایین دست و قریه آبکوه بود.
این بند از جمله موقوفات علی بن موسی الرضا است و مالکیت آن در حال حاضر بین موقوفات آستان قدس رضوی و مسجد گوهرشاد مشترک می باشد و مدار آن بر یازده سهم قرار دارد که هفت سهم آن موقوفه آستان قدس و چهار سهم بقیه وقف بر مصارف جامع گوهرشاد است. در سال ۱۳۵۶ شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان در قبال پرداخت مبلغ ۲۵۷۱۶۰۰۰ ریال مخارج احیای بند به آستان قدس رضوی حفاظت آن را به عهده گرفت. مجدداً بر اساس صورتجلسه ای در سال ۱۳۶۰ بند گلستان به طور موقت تا سال ۱۳۶۵ به آستان قدس رضوی تحویل شد که هنوز هم ادامه دارد و اخیراً مکاتباتی برای تحویل مجدد آن به سازمان آب به عمل آمده است. بنابراین فقط ۵ سال بند در اختیار سازمان آب بوده است.
رودخانه گلستان از پیوند سه شاخه «مایان»، «دهبار» و «جاغرق» تشکیل شده که آبهای سطحی حوزه آبریزی به وسعت ۳۰۲ کلیومتر مربع را در محل گلستان جمع آوری می کند. معمولا در تابستان و پائیز آب به این منطقه نمی رسد و فقط در زمستان و بهار به دلیل جریان سیلاب شدید، آب وارد بند گلستان می شود.
مشخصات بند گلستان
بند گلستان در محلی ساخته شده که عرض دره تنگ تر می شود و در دو طرف آن صخره های عظیمی وجود دارد. سنگ تکیه گاه آن از گرانیت و گرانودیوریت موسوم به لوکو گرانیت است. اگر چه یک قسمت بند روی سنگ گرانیت تکیه دارد ولی خود بند روی آبرفت های رودخانه بنا شده است لذا کف مخزن آن در قسمت پایه اصلی بند غیرقابل نفوذ نیست. مصالح اصلی به کار رفته در بند آجر و سنگ و ملات مخلوط از آهک و شن و خاک است. قسمت میانی سازه با سنگ و ملات پر شده و سطوح خارجی آن با آجر کار شده است. بنای بند را طوری ساخته اند که صخره ای که در طرف خارجی آن واقع شده حکم پشتیبان محکمی را برای بند دارد. طول بند در قسمت پایه در کف رودخانه هر چه به طرف بالا ادامه می یابد بر مقدار آن افزوده می شود و در بالا طول تاج فعلی ۱۳۰ متر است. عرض تاج یا ضخامت سد در بالا ۱۰٫۵ متر و در پایین حدود ۲۵ متر است. ارتفاع سرریز بند ۲۰ متر از بستر رودخانه منظور شده است. مخزن بند در بالاترین ارتفاع حجمی معادل ۲٫۷ میلیون متر مکعب دارد و حجم مفید آن منهای حجم اشغال شده توسط رسوبات ۱٫۵ میلیون متر مکعب است.
تا سال ۱۳۵۱ ارتفاع بند ۱۵ متر بود و خروج آب از آن به صورت سرریز از روی تاج بند انجام می شد. در این سال آستان قدس رضوی به منظور بالا بردن ظرفیت دریاچه بند تعمیراتی انجام داد و ارتفاع بند را حدود ۶ متر افزایش داد و در قسمت انتهای غربی تاج بند ۵ دریچه خروجی آب با شش پایه بتنی ساخت. طول بند نیز از ۱۰۲ متر به ۱۳۰ متر افزایش داده شد. تعمیرات انجام شده تا پایان سال ۱۳۵۲ ادامه یافت و در فروردین ۱۳۵۳ بند رسماً افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت. در همین زمان کتیبه ای نیز در انتهای قسمت شرقی تاج بند بر روی صخره ها نصب شد که در حال حاضر نوشته های آن بزحمت قابل خواندن است.
موقعیت مکانی
این بند در طرقبه، انتهای روستای گلستان بر روی رودخانه بنا شده است.
منابع:
- میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان بینالود
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
- seeiran.ir
