باغمزار ویرانی

متن کامل: باغمزار ویرانی

در طي قرون ششم تا هشتم هجري فرقه هايي از تصوّف، در جهان اسلام پديد آمدند که مهمترين آنها يسويه، نقشبنديه و کبرويه بودند. اخی علی قتلقشاه (قتلق شاه، قتلغشاه) پس از شیخ عبدالله غرجستانی به عنوان خلیفه و بزرگترین شیخ فرقه کبروی در این عمارت که به عنوان خانقاه بود استقرار پیدا کرد و پس از مرگ اخی علی قتلقشاه (قتلغشاه) به عنوان مقبره ایشان در نظر گرفته شده است.نقل شده که خراسان و توس مرکز صوفی گری زمان بوده است. کبرویه در زمان حمله مغول، خصوصاً در شرق ایران، رونق فراوان داشت و مشایخ آن در عهد خوارزمشاهیان و ایلخانان ، از خراسان و ماوراءالنهر تا شام و آسیای صغیر، در نشر آن کوشیدند. در کتاب روضات الجنان قید شده که سید عبداللّه برزش آبادی “باغمزار ویرانی” را بنا نموده و اینجا مکانی بوده برای تدریس و یا اسکان کبرویه ها و خانقاه آنها. عمارتی که پیرامون آن پر از درختان کهنسال می باشد. مالکیت فعلی بنا در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه است. بازدید از محوطه بیرونی باغمزار ویرانی مهیاست ولیکن دربهای آن بسته است و ورود به داخل عمارت امکان پذیر نیست.

وجه تسمیه
باغمزار ویرانی به نامهای دیگر: خانقاه ویرانی وِی رانی، ویرانیو، ویرانو و خانقاه لنگر نیز معروف است.

۱) باغمزار ویرانی؛ به دلیل آنکه قبلا اینجا باقی مصفا بوده و بعد ها رها و رو به ویرانی گذاشته به آن ویرانی گویند البته برخی می گویند حمله مغول به این روستا باعث ویرانی آن شده و نام قبلی آن لنگر بوده و نامهای دیگر آن وِی رانی، ویرانیو، ویرانو بوده البته این ویرانی به زمان حمله مغول به ایران است.
۲) خانقاه لنگر؛ در لغت نامه ها، مكانی را لنگرگويند؛ که در آنجا همه روزه طعام به مردم و فقرا دهند، یا محل اجتماع يا خوردنگاه صوفيان باشد، جائي که هر روز از آنجا به مردم طعام برسد، به معنی نوانخانه و پناهگاه بینوایان و برخی هم به خانقاه لنگر گویند.

معماری باغمزار ویرانی
محوطه باغ در حدود ۷۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و باغمزار ویرانی تقریبا در وسط محوطه قرار گرفته است. باغمزار ویرانی (خانقاه) دارای پلانی مربع به ابعاد ۲۰.۵ در ۱۸.۸۰ متر است. مدخل اصلی باغمزار ویرانی (خانقاه) در ضلع شرقی که کوچکتر می باشد تعبیه شده اما ۲ ضلع بلندتر شمالی و جنوبی دارای ورودی و ایوان هستند. ضلع شرقی که قطعا ایوانی رفیع تر از اضلاع دیگر داشته فعلا دارای ایوانی همانند دیگر اضلاع است. در طرفین مدخل شرقی باغمزار ویرانی (خانقاه) ۲ پلکان برای ورود به پشت بام تعبیه شده است. ضلع غربی که روبری مدخل اصلی باغمزار ویرانی (خانقاه) قرار دارد دارای سکویی در وسط و دو اتاقک در طرفین است، این اتاقکها به ابعاد نامنظم و به عنوان چله خانه استفاده می شده. در سکوی میانی، مقبره گونه ای فاقد سنگ و کتیبه قرار دارد و انتهای سکو هم شامل مدخلی است که به بیرون باغمزار ویرانی (خانقاه) می رسد که در دوره های بعدی آنرا مسدود نموده اند. در نمای بیرونی باغمزار ویرانی (خانقاه) ضلع غربی ورودی دو اتاق در طرفین مدخلی که مسدد شده به چشم می خورد، به گونه ای که هر دو اتاق به ظاهر می تواند بی ارتباط با فضای داخلی ساختمان باشد. مصالح باغمزار ویرانی (خانقاه) از آجر و گچ بوده و عوامل تزئینی زیادی در بنا مشاهده نمی گردد. از تزئینات باغمزار ویرانی (خانقاه) می توان به طاقنمای هلای شکل اطراف ایوانها و همچنین به گچبری هایی از نوع رسمی بندی از نوع بناهای دوره تیموری در داخل بنا اشاره نمود. این بنا از نظر پلان شباهت بسیار زیادی با بنای موجود در شهر توس (هارونیه) دارد. گرچه هارونیه به مراتب عظیم تر و با هیبت تر از بنای باغمزار ویرانی است اما شباهت های پلان دو بنا و زمان ساخت آنها شاید موید این باشد که معمار هر دو بنا یکی باشد.

موقعیت مکانی
باغمزار ویرانی در شهرستان طرقبه شاندیز (بینالود) جاده مشهد به سمت شهر شاندیز، بعد از روستای ویرانی (نورآباد، لنگر) شرق جاده ورزشگاه ثامن الائمه، در کنار زمین های موقوفه محمد ناصرخان ظهیرالدوله واقع شده است.

منابع: