روستای باب الحکم بردسکن

متن کامل: روستای باب الحکم بردسکن

روستاي باب الحکم در هشت کيلومتري غرب بردسکن و در کنار جاده بردسکن به طبس قرار دارد. بافت سنتي نسبتاً سالمي در مرکز روستا مي باشد که آثار تاريخي از جمله آب انبار، حوضخانه، خانه هاي قديمي، حمام قديمي، قبرستان قديمي و بادگيرهاي متعددي را در خود جاي داده است. بافت قديمي، مجموعه آثار تاريخي و نيز وجود کارگاه هاي قديمي و فعال سوغات بردسکن نظير حلوا مغزي که در فصل هاي سرد سال داير مي باشند، سبب گرديده اين منطقه در رديف روستاهاي هدف گردشگري قرار گيرد. علاوه بر آن دو اقامتگاه بوم گردي نیز در سال ۱۳۹۷ با مجوز اداره کل ميراث فرهنگي ؛صنايع دستي و گردشگري استان در اين روستا فعال شده اند.

پیشینه تاریخی روستا اگرچه تاریخ مدونی ندارد اما تنها سند موجود مکتوب سنگ قبرهایی است که به تاریخ سال های ۱۳۰۰ تا ۱۱۰۰ قمری نوشته شده است، کلمات حکاکی شده روی سنگ های خارا با نقش هایی بسیار هنرمندانه و حجیم در ابعادی ۳۰ × ۳۰ × ۱۱۰ به شکل پیکان و مستطیل با زاویه های کمانی و نقش های برجسته و حاشیه های زه واری برآمده، حکایت از حیات سادات دارد و اما تاریخ مدون را باید از افواه پیر مردانی گرفت که بیش از یک قرن عمر مفید داشته اند و به خوبی عهد قاجار را به یاد می آورند.

بناهای تاریخی

آب انبار باب الحکم که در دوره صفويه ساخته شده از آثار تاریخی بابا الحکم است. این اثر به دلیل وجود بادگیر ۸ ضلعی بر روی گنبد مخزن خود و سردر زیبای مزین به آجر کاری های خفته و راسته حائز اهمیت می باشد. این اثر در سال ۱۳۸۶ با شماره ملی ۱۹۱۹۹ ثبت گردیده است.
قدیمترین اثر باستانی که تاریخ آن مشخص است قبرستان سادات با حدود ۳۰۰ سال قدمت می باشد که در کنار آن دو رأس کاج تنومند منظره ای خاص و منحصر به فرد دارند.
منزل مرحوم حاج علوی مربوط به اواخر دوره قاجار با دیوارهایی به ارتفاع ۹ متر و اتاقهای مجلل در مساحتی حدود ۱۰۰۰۰ متر با درختان و حوض خانه و صحن های درونی و اندرونی فاخر و بی نظیر که در سال ۱۳۰۲ بنا گردیده و اکنون به منزل دکتر علوی مشهور است از جاهای دیدنی روستا می باشد. منزل مرحوم آقا میرزا علی آقای علوی در کنار جاده شباهت زیادی به منزل پدرش مرحوم حاج آقای علوی دارد و در سال ۱۳۳۸ بنا گردیده است. داخل منزل با شکوه و اشرافی حاجی علوی چند حوض خانه با فواره های زیبا و آب نماهای دل انگیز همراه بادگیرهای مجلل وجود دارد که حیرت نسل امروز را بر می انگیزد. این اثر در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۴۲۳ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حوض انبارهای روستا بسیار زیبا و در نهایت دقت و ظرافت بنا شده که شاهکار مهندسی و معماری به حساب می آیند. اولی در دهه بیست توسط مرحوم حاجی علوی با خشت و ملات که چهل پله دارد و آب آن در تابستان بسیار سرد و گوارا است. دومی که قدمتی چند صد ساله دارد و برخی آن را هم سن کاج های مقبره سادات می دانند در میان ده اما ظرافت و دقت استادکاران آن به پای حاج آقا نمی رسد. پله ها بزرگتر و داخل آب انبار (شیر) تاریکتر و آب آن همانند شیر دیگر است.
حمام قدیمی که تا دهه پنجاه پابرجا بود ابتدا به روش خزینه ای و بعداً لوله کشی و دوش در آن ساخته شد. مصالح آن از سنگ و ساروج است و آب آن از قنات تأمین می شد و موقوفاتی نیز داشت.
در جنوب روستا میان اراضی کشاورزی با فاصله حدود ۳ کیلومتر از جاده ۳ بنای خشتی و گلی در یک خط شرقی-غربی وجود دارد که اولی و دومی داش خانه نام دارد. از آثار بجای مانده مشخص است که اینها محل پخت ظروف سفالی و کوزه بوده و در واقع می توان آنها را کوره سفال پزی نامید.
آسیاب آبی: گودالی بزرگ در ابتدای راسته خیابان وجود دارد که با اجرای طرح بهسازی در حال پر شدن است. این گودال که عمق آن به بیش از ده متر هم می رسیده روزگاری آسیاب آبی بوده است و تا سال های ۱۳۳۰ از آن استفاده می شده است. آب قنات پس از گذر از منزل آقا میرزا علی آقا و باغ آقای دکتر و منزل شیخ محمد علی شریفی به بالای آسیا می آمده که محل آن پشت تنوره نام داشته است. آب وارد یک تنوره ای با ارتفاع حدود ۸ متر می شد و این استوانه ی سنگی و آهکی با معماری منحصر به فرد و قطر دو متر آب را به پایین ترین نقطه که پره خانه نام داشته است هدایت می کرده و فشار آب را بر پره وارد می کرده است. پره می چرخیده و سنگ های آسیاب را می چرخاند و گندم و جو را آرد می نموده. پس آب آسیاب از یک تونل به طول حدود پانصد متر از پایین ده به نام برقابه بیرون می آمده است. آب در عمق ۷ یا ۸ متری زمین بوده است و هر جا که از داخل منازل می گذشته است با حفر یک زیرزمین پله دار به جوی آب دست می یافته اند و از آن استفاده می کرده اند. در اصطلاح به آن چاه پی آب می گفتند. (چاه پی او) وقتی آسیاب بی کار می شده و بار برای آرد نداشته آب را از تنوره و آسیاب می چرخانده اند و از یک مجرای دیگری به همان تونل وارد می شده که آن را درز آب (درزو) می گفته اند.
قلعه: اگر چه از این اثر گلی و خشتی تنها دیوارهای قطور آن باقی مانده است، اما تا سال های ۱۳۵۰، چند سال بعد از آن از جمعیت موج می زند، به نظر می رسد که سکونت مردم در این قلعه بوده است. دربی چوبی در جنوب و دربی کوچکتر در شمال داشته است. در داخل آن نهر آب جریان داشت که آن را بهاروند یا بهاربند می گفتند. یک حوض انبار کوچک بطور عمومی و داخل منازل یک حوض انبار کوچکتر و برخی از منازل اعیانی مثل حاجی اسلامی تلمبه ای روسی هم داشت. مدخل ورودی آن از جنوب بصورت تونل مانند بود و حدود شصت، هفتاد متر روی کوچه پوشیده بود. خانه های آن دو طبقه و صحن ها بسیار کوچکتر از صحن حیاط اهالی بیرون از قلعه بود. در عین حال داخل هر حیاطی به غیر از سه چهار اتاق نشیمن، اماکنی برای نگهداری دام و طیور و بعضاً اسب داشته اند. دیوارهای اطراف بلند و مرتفع بوده است و یک برجی در وسط قلعه مشرف به تمام منازل وجود داشته است. اثری از درخت سبز دیده نمی شود و جوی های آب در برخی جاها از وسط اتاق ها می گذشته است. داخل راهروها تاقچه های کوچک گرد مانند به شعاع ۱۵ سانتیمتر وجود دارد که محل روشن کردن چراغ موشی بوده است.

زبان
لهجه مردم باب الحکم شباهت زیادی به لهجه کاشمر دارد و با اینکه فاصله ای کمتر از یک فرسخ با بردسکن ندارد اما لهجه آن ها خیلی تفاوت دارد.

آداب و رسوم
مراسم عزاداری ماه محرم و شبیه خوانی در این روستا منحصر به فرد است. شبیه خوانان زبده و حرفه ای دارند که برای آموزش و کارگردانی به سایر محلات دعوت می شوند. روز عاشورا بعد از دو سه ساعت عزاداری و سینه زنی و زنجیرزنی تا غروب شبیه می خوانند. نسخه های شبیه هم خطی است و قدمتی یکصد ساله دارد که با خطی نیکو و قلم هایی فرانسوی توسط کاتب مشهور روستا به نام مرحوم سید فخرالدین تقدیسی نوشته شده است.

غذای محلی
غذای مخصوص شب های محرم و روز عاشورا و تاسوعا آشی است که به آن بز باش می گویند. این غذا از حبوبات، گوشت، میوه های ترش درست شده و فقط منحصر به باب الحکم است.

منابع: