در جنوب و جنوب‌غربی روستای فیروزآباد و منتهی الیه ساختمان های مسکونی، محوطه ای بزرگ باستانی وجود دارد که تنها بنای پابرجا و سالم آن مناره استوانه ای آجری است که بنام برج فیروزآباد معروف است. این اثر تاریخی در ۱۷ کیلومتری جنوب بردسکن و در بخش شهرآباد در میان روستای فیروزآباد و بر روی ویرانه های بست دروازه ترشیز قدیم قرار دارد. شواهد باستان شناسی مؤید آثار زیستگاهی از صدر اسلام تا سده هفتم هجری در اطراف مناره است که بنا بر اقوال عبور علی بن موسی الرضا از این مسیر بوده است. برج فیروزآباد نخستین بنایی است که در شهرستان بردسکن به شماره ۹۱ و در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
معماری برج فیروزآباد
مناره نامبرده استوانه ای شکل و با ارتفاع فعلی ۱۸ متر است که از تزئینات و نحوه آجر چینی نشان دهنده معماری به سبک شیوه رازی و ۷و ۸ می باشد. شیوه رازی نوعی سبک در معماری ایرانی است که مربوط به سده پنجم تا آغاز سده هفتم هجری قمری می باشد و دوره هایی چون سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان را دربر می گیرد. ارتفاع اولیه آن ۲۴ متر بوده اما در نتیجه فرسایش در طول زمان، در حال حاضر فقط ۱۸ متر آن باقی مانده است. این مناره از چهار جهت با حدود هشت متر از هر جهت، دارای ستون های زیرزمینی است که از این بنا در مقابل باد و طوفان محافظت می نماید. مناره فیروزآباد دارای ۲ کتیبه در بالا و پایین به خط کوفی با مضامن آیات قرآنی، تاریخ بنیان و بانی اثر است که می رساند این بنا متعلق به پایان سده هفتم هجری است. در داخل مناره پلکانی به صورت مارپیچ تعبیه شده که دسترسی به بام را امکان پذیر می سازد اما پله ها تا حدودی تخریب شده اند. ساختار بنا کلاً از آجر بوده و به صورت استوانه ای طراحی شده است. البته بنای فعلی به صورت نیمه بوده و در ساقه برج تمام می شود و بخش بالای آن فرو ریخته است، در این بخش یک صفحه فلزی مخروطی شکل با زاویه بسیار کم جهت ممانعت از ورود نزولات جوی به داخل بنا کار گذاشته اند. در قسمت خارجی بنا و در وسط بدنه یک کتیبه آجری دیده می شود که با دو نوار تزئینی باریک در بالا و پایین، تزئین شده است و دور تا دور برج را در بر گرفته است. پایه برج از کف تا ارتفاع تقریبی شش متری با آجر کاری ساده اجرا شده و پس از آن کتیبه قرار دارد. در بالای کتیبه تا ارتفاع تقریبی هشت متر با آجر کاری به صورت زیگزاگ و گره های آجری با نقوش هندسی تزئین شده است و پس از ان مجدداً نواری تزئینی اطراف بنا در بر گرفته است. پس از آن نیز به فاصله تقریباً یک متر تزئینات ادامه دارد و از این قسمت به بعد بنا فرو ریخته است. در ورودی برج در جهت مشرق آن قرار دارد که به راه پله باز می شود. مصالح به کار رفته در بنا، آجر و ساروج بوده و کاربری آن برای دیده بانی بوده است.
ترشیز باستانی
محوطه فیروز آباد مربوط به دوران تاریخی پیش از اسلام تا دوره تیموریان است و در شهرستان بردسکن، بخش مرکزی، روستای فیروز آباد واقع شده است. این مکان در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۹۱۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. محوطه مزبور شامل تپه ای مدور به ارتفاع ۱۲ متر و شعاع ۷۰ متر و با پیرامونی حدود ۴۰۰ متر، یک حصار گلی مستطیل شکل و بقایای ساختمان های داخل حصار می باشد که اکثراً تخریب شده و در حال حاضر به صورت تپه ماهورهایی در داخل حصار خود نمایی می کند. سالم ترین بخش معماری شهر سمت جنوب غربی و حد فاصل بارو و تپه مرکزی (بقایای ارگ) است. بقایای ساختمانی شامل دیوارهای قطور خشتی و گلی و آجری و متعلق به اتاق های مربع و مستطیل با تاق های ورودی جناغی شکل می باشد. باروی شهر، گلی و در حال حاضر مرتفع ترین بخش آن بیش از ۳ متر ارتفاع ندارد ولی مسلماً ارتفاع آن بیشتر از این بوده است. سرتاسر بارو برج هایی مدور به فاصله ۱۰ متر از یکدیگر ایجاد شده است. با توجه به آثار و شواهد موجود، موقعیت جغرافیایی و تاریخی، موقعیت مکانی آن نسبت به کندر، وسعت و گستردگی آن و انباشت و تراکم آثار و بقایای باستانی می توان به یقین اظهار نمود که این مکان همان ترشیز باستانی بوده است. آثار فرهنگی-تاریخی برجای مانده و مهم تر از همه سفال های موجود، گویای این واقعیت هستند که این مکان از دوران تاریخی قبل از اسلام تا دوره تیموری مسکونی و آباد بوده است.
موقعیت مکانی
این منطقه تاریخی و برج فیروزآباد در ۱۷ کیلومتری جنوب شهرستان بردسکن، در بخش شهرآباد در میان روستای فیروزآباد در استان خراسان رضوی قرار دارد.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- ghasedbardaskan.ir
- tafarojnameh.ir
- danakhabar.com
- razheh.com
