منطقه عربخانه در جنوب بیرجند، کیلومتر ۱۳۰ جاده زاهدان و در شمال نهبندان است که از شرق به کشور افغانستان و از غرب به کویر و از شمال به سربیشه و از جنوب به بخش شوسف منتهی مییشود و امروز از نظر تقسیمات کشوری از مناطق پر جمعیت شهرستان نهبندان به شمار می رود. شمار آبادی های آن از مرز چهارصد پارچه آبادی هم می گذرد و جمعیت آن نیز با وجود مهاجرت های بسیاری که به شهرهایی چون تهران، مشهد، کرمان، بیرجند و… شده، باز هم چشمگیر است. منطقه عربخانه از حيث منابع زيرزميني داراي استعدادهاي بالقوه و بالفعلي است که میتوان به معدن مس قلعه زري و چندين معدن منيزيم اشاره کرد.
زبان و فرهنگ
مردم این دهستان را اقوام عرب (نظریه اول) که از قبیله خزاعه و بنی لام هستند که دودمان آن تیره عبدالخان در خوزستان است و اقوام فارس تشکیل می دهند. در ۱۹۵۰، در هجده روستای دهستان عربخانه و در دو روستا در دهستان های مجاور نهارجانات و نهبندان هنوز عربی رایج بود. هم اكنون علاوه بر فارس ها که سکنه بومي محل هستند، عرب ها، بلوچ ها، تاجيک ها و افغان ها در ناحيه زندگي مي كنند كه بيشتر آنها در طول نوار مرزي ايران با افغانستان مستقر شده اند. مهمترين گروه قومي جنوب خراسان عربها هستند که سابقه سکونت آنها در ناحيه به صدر اسلام بازمي گردد. هرچند گفته مي شود در دوران حکومت نادر نيز گروهي از عربها به ناحيه کوچانيده شده اند. عربها در ناحيه از قدرت و تمکن ويژه اي برخوردار بودند که تا دهه هاي اخير نيز ادامه داشت. دهستان دهك عربخانه مثل سایر نقاط كشور و استان خراسان جنوبی دارای مشاهیر و مفاخری بوده و هست. بزرگانی چون شیخ احمد، شیخ صالح دهكی و همچنین شیخ شهاب كه در همان دهك و اطراف آن مدفون هستند كه باز هم به گفته اهالی از مهاجرانی بوده اند كه از دست حاكمان جبار آن زمان به این منطقه پناهنده شده اند و بعد از وفات همان جا دفن شده اند.
محصولات و صنایع دستی
پیشه اصلی مردم آن دیار، دامپروری و کشاورزی است که به جهت نداشتن الگوی درست و خشکسالی های پیاپی، سخت مورد تهدید قرار گرفته است. قالیبافی و گلیم و پلاس و جاجیم از شمار هنرهای دستی محل بوده و عمده محصولات کشاورزی منطقه غلات است و میوه های متنوعی چون انار، زردآلو، انگور و… نیز به دست می آید.
جاذبه های گردشگری
از آثار تاریخی دهك می توان به قلعه قیاس آباد، قلعه اسلام آباد و قلعه كهنه دهك كه مربوط به صدر اسلام بوده و اكنون تبدیل به ویرانه شده اشاره كرد. این روستا طوری كه نوشته اند قبل از اسلام وجود داشته و آثار قبوری كه در اطراف آن وجود دارد گواه این مدعاست. مقبره های امامزاده سید علی و سید الحسین و شیخ صالح که هر ساله زائران بسیاری دارند، نیز در این منطقه قرار دارند.
منابع:
- tabnak.ir
- delgarm.com
- fa.wikipedia.org
- negahmedia.ir