غار فارسیان یا پل سنگي خضری دشت بياض در منطقه ای بين شهرهای گناباد در خراسان رضوی و قاين در خراسان جنوبی قرار دارد كه مردم محل، آن را «غار پارس» می نامند. درمیان مردم منطقه از غار فارس به نامهای غار فارسان، غار پارسان، غار سفید و غار فارس دشت بیاض یاد می شود که این نام برگرفته از شهر فارس است که از شهرهای دوره ساسانی و صدر اسلام بوده است. غار فارس علاوه بر اینکه از دیدگاه باستان شناسی حائز اهمیت است از نظر طاق زیبایی که دارد در خور توجه است و تنها اثر باقی مانده از غار بزرگ می باشد. این غار حداقل بیست هزار سال پیش بر اثر یک زلزله مهیب فروریخته است. در این پل سنگی که بر دامنه جنوبی یک کوه بزرگ با سه دهنه دیده می شود، سفالهای مربوط به صدر اسلام و پیش از تاریخ وجود دارد که این بیانگر توجه انسان ازدوره میان سنگی به غار بعنوان سکونتگاه امن می باشد. در اين محل سه دهنه غار وجود دارد يکي از اين غارها که بزرگ ترين آن ها نيز بوده در گذشته های بسيار دور فرو ريخته و از آن تنها يک هلال پل مانند در پيشاني غار باقي مانده که از نظر جغرافيايی اثری منحصر به فرد و زيباست. در سمت چپ اين دهانه پل مانند فضای ديگری وجود دارد که دارای فضای وسيع و دهليزهای فرعی متعدد است. تالار اوليه آن بسيار رفيع و حدود هشت متر ارتفاع دارد و سقف آن به شکل خرپشته ای است.
در شرایط آب و هوایی فعلی هیچ گونه اثری از آب جاری یا چشمه در نزدیکی این غارها وجود ندارد ولی در ابتدای تالار اين غار وجود یک حوض به طول پنج و عرض چهار و عمق سه و نیم متر نشان تلاش انسان برای دسترسی به آب می باشد. اين حوض از سنگ، آجر و ساروج ساخته شده و به احتمال قوی مربوط به دوره سلجوقی است، چون در اين دوره فداييان اسماعيلی هر غار و قلعه ای را که دور از دسترس و برای سکونت مناسب بود را در اختيار گرفته و از آن استفاده می کردند. در عمق بیست متری غار دهانه کوچک تری وجود دارد که دهليزی را به تالار ابتدايی غار مربوط می کند، پس از طی اين دهليز فضای وسيعی وجود دارد که در آن آثار و بقايای استقرار از دوره های پيش از تاريخ تا دوره سلجوقی پراکنده است.
غار فارس که در غرب خضری دشت بياض بر دامنه جنوبی کوه های شمال روستای ثغوری واقع شده است. دارای چنان اهمیتی است که آن را از ارزش های نهفته قاينات ناميده اند. کارشناسان ميراث فرهنگی در خصوص اين غار مي گويند نام فارس برگرفته از شهر فارس است که از شهرهای دوره ساسانی و صدر اسلام بوده و در کتب تاريخی به نام و موقعيت آن اشاره شده است. وجود آثاری در نزديکی چشمه اکبری و آن سوی رشته کوهی که غار فارسان قرار دارد تاييدی بر اين مدعاست.
منابع:
- میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی
- yjc.ir
