حسین بن موسی الکاظم (ع) یا حسین بن موسی بن جعفر (ع) یکی از فرزندان امام هفتم شیعیان و برادر امام رضا (ع) محسوب می شود. درباره محل دفن حسین بن موسی (ع) اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی محل وفات وی را کوفه می دانند و برخی معتقدند که او در شیراز یا طبس از دنیا رفته است. بقعه هایی منسوب به وی در شهرهای مختلف ایران قرار دارد که معروف ترین آنها شیراز و طبس است و در کرمان، بهبهان، قزوین، ساری و کجور نیز نمونه هایی به چشم می خورند.
تاریخچه:
با مطالعه و بررسى تاریخچه و موقعیت شهرستان طبس در می یابیم که از گذشته در ساختمان سازی این ناحیه از خشت و گل استفاده می شد و به دلیل این ساختار، حوادث طبیعى و جنگ به راحتی آن را تخریب می کرد. از جمله این حوادث می توان به زلزله هاى مکرر این دیار اشاره کرد و یا از حمله ازبک ها به سال ۱۰۰۶ هجرى در عهد شاه عباسِ اول یاد کرد. به دلیل همین ویرانی ها شهر طبس تاکنون سه بار و هر بار در نقطه ای متفاوت بازسازی شده است.
از این بقعه و حال و روز آن قبل از قرن پنجم شواهدی در دست نیست و برخی اسناد بناى اولیه مزار این بزرگوار را قرن پنجم هجری عنوان می کنند. گفته می شود در آن زمان آرامگاهى با شکوه به همراه اماکن و اتاق های متعدد برای فرزند موسى بن جعفر (ع) ساخته شد تا زائران از بودن در آنجا لذت ببرند.
در آن زمان بقعه شاملِ صحن، ایوان و حرم بود و دیوار هاى حرم تا زیر گنبد، نقاشى هایى به رنگِ آبى داشت که مناظر گوناگون از شکارگاه و غیره را به تصویر می کشید. قسمت دیگری نیز با رنگ قرمز مزین شده بود و گل هاى گوناگونی در نقش و نگار آن دیده می شد. در چهار طرف بالاى دیواره حرم، کتیبه اى با خط نسخ قرار داشت. یکى از قدیمى ترین تاریخ هاى ِ مربوط به این آرامگاه، یعنى سال ۴۴۹ هجری قمری بر روی کتیبه مزبور نقش بسته بود و پیشینه ساختمان بنا را قرن پنجم نشان می داد. همچنین قدمت صندوق چوبى روى مرقد به سال ۹۸۰ هجری قمری باز می گشت و سوره هَلْ اتى (دهر) بر روی آن کنده کارى شده بود.
در دوره ایلخانان مغول، به ویژه در عهد غازان الجایتو و دوره جانشینان تیمور، آستان مقدس امامزادگان در نقاط مختلف ایران تجدید بنا شدند و جلوه ای خاص به خود گرفتند. در این زمان زیر نظر امیر حسن خان شیبانى ساختمان هایى از جمله آب انبار به بقعه حسین بن موسى الکاظم (ع) اضافه و صحن ها و رواق هایی با خشت و گل در کنار بقعه ساخته شد. گنبد اصلى مورد مرمت قرار گرفت و موقوفاتى نیز براى تامین مخارج و هزینه هاى آن معین شد که هنوز هم وقفنامه هاى مربوط به آن موجود است.
پس از صفویه و در قرن سیزدهم نیز این مقبره مورد مرمت قرار گرفت. کتیبه ای که حدود سال ۴۹۴ هجری قمری یعنى اواخر قرن پنجم هجرى را بیان می کرد، امروزه هم وجود دارد. سال ۱۲۰۵ نیز به عنوان زمان احداث و تعمیر بنا ذکر شده است.
در سال ۱۳۵۷ در اثر زلزله قسمت بزرگی از منابع درآمد آستانه امامزاده هم از میان رفت و بازسازى بقعه و اماکن مجاور آن هزینه ای سنگین نیاز داشت. به همین دلیل آستان قدس رضوى عملیات بازسازى این بقعه و رواق هاى اطراف را آغاز کرد و در نهایت بنایی مناسب برای زائران احداث شد.
در این بازسازی توسعه و ایجاد اماکن فرهنگى مذهبى و اقامتى در نظر گرفته شد و ایوان ها و حجره هایی در گرداگرد بقعه برای اهداف مذهبی و فرهنگی و رفاه حال زائران به وجود آمد.
بناى کنونى بارگاه
حرم: در کنار در ورودى حرم، ابیاتی به خط زیباى حبیب الله فضائلى به چشم می خورد. حرم امامزاده حسین بن موسی (علیه السلام) مربع شکل است و حدود ۱۲۰ متر مربع مساحت دارد. ازاره (سنگهای نصب شده در اطراف بنا و پای دیوار) این قسمت از سنگ مرمر سبز یشمی است و از کف حرم تا ارتفاع ۱/۳۷ متر ادامه دارد. پس از ازاره تا سقف به مساحت ۶۰۰ متر مربع آینه کاری است که این میزان به همراه آینه کاری های سایر قسمت ها به حدود ۴۰۶۰ متر مربع آینه کاری می رسد. در میان اضلاع حرم، هشت ترنج بزرگ دیده می شود که به صورت گچ کاری است و زمینه آبی دارد. سوره های کوچک قرآن با خط و طراحی زیبا در آنها نقش بسته است. حرم چهار در ورودی در چهار طرف دارد که از چوب گردو ساخته شده اند و به رواق ها نیز مرتبط هستند. علاوه بر این درها تعداد ۲۴ درِ چوبی دیگر نیز در محل ورود به دیگر نقاط بقعه به چشم می خورد.
ضریح: هسته اصلى بنای کنونی آستان مقدس حسین بن موسی الکاظم (ع) است و مانند همه آرامگاه ها، اتاقی مربع با پوشش گنبدی است. مرقد امامزاده در زیر گنبد قرار گرفته و ضریحی بر روی آن نصب شده است. تاریخ ساخت این ضریح به سال ۱۴۰۵ هجری قمری باز می گردد. چهار گلدان طلایی در بالای هر زاویه (گوشه) ضریح قرار دارد. اطراف ضریح، مشبک و نقره کاری و طلاکاری شده است و در بالای هر گوشه آن گلدانی طلایی دیده می شود. در وسط ضلع غربی آن نیز دری به چشم می خورد که مزین به گل و بوته روکش نقره است.
سنگ قبرى از سنگ مرمر به ابعاد ۲۶۷ در ۱۱۶ سانتی متر با حدود یک متر ارتفاع در میان این ضریح قرار دارد. این سنگ قبر با مخمل سبز پوشیده شده است. رواق هایى نیز در پیرامون ضریح وجود دارند که با ایوان هایى با سردرهاى بلند از صحن مزار جدا می شوند.
رواق ها: هشت رواق مربع شکل دور حرم قرار گرفته اند.
صحن: مساحت صحن باشکوه مزار، با غرفه ها و سردرهاى بزرگ اطراف به ۴۴۳۲۲ متر مربع می رسد. این صحن شش سردر ورودى دارد که کاملا قرینه هستند و زیربنای هر کدام ۲۷۵ متر مربع است. این سردرها در دو طبقه با بهره گیری از ویژگی های معماری سنتی ساخته شده اند و در مجموع تعداد ۱۲ سوییت با تجهیزات کامل سکونتی را در خود دارند. سردرها دارای تزیینات معرق کاری هستند و هر یک از آنها با نام های باب الحسین، باب السلام، باب الحوائج و باب الغدیر، باب الشهدا و باب الرضا خوانده می شوند.
در صحن مطهر و نزدیک در ورودى به حرم، در قابى شیشه اى سنگ قبر به نسبت بزرگی وجود دارد که از حوزه بناى باستانى امامزاده به دست آمده است. این سنگ بر مزار خواجه شمس الدین حسین شاه بوده و بر سطح آن نوشته ها و شعرهایى به صورت کنده کارى قابل مشاهده است. سنگ قبر حدود ۲ متر طول و ۳۰ سانتی متر عرض و بیش از پانزده سانتی متر قطر دارد و تاریخ ۸۰۰ هجرى قمرى بر آن به چشم می خورد.
چهل چراغی بزرگ با ۱۵۹ شعله و تعداد چهار لوستر ۲۴ لامپی و ۸ لوستر ۶۶ شعله ای در صفه های منتهی به حرم خودنمایی می کنند و در غرب صحن نیز ایوانی به نام ایوان امیر علی مشیر قرار دارد.
گنبد و گلدسته ها: گنبد امامزاده بسیار زیباست و نمای بیرونی آن از کاشی معرق است. ارتفاع گنبد از داخل حرم ۱۲ متر و از بیرون ۲۵ متر است و اندازه قطر دور گنبد نیز به ۴۲ متر می رسد. در ۴ گوشه صحن امامزاده چهار گلدسته خودنمایی می کند که در واقع برج ساعت هستند و زمان را نشان می دهند. این برج ها با ارتفاع ۴۰ متر و قطر ۱۱ متر و ۹۰ پله و معرق کاری تماشایی جلوه ای خاص به آرامگاه بخشیده اند.
سقاخانه و برج های نور: دو سقاخانه با زیربنای ۱۳۵ متر مربع و ارتفاع ۹ متر در مجموعه وجود دارد که گنبد فیروزه ای با کاشی های معرق و سنگ های زیبای گرانیتی دارند. تعداد شصت برج نور با ارتفاع متفاوت در امامزاده تعبیه شده است که روشنایی مورد نیاز بارگاه را تامین می کنند.
گلزار شهدا و آرامگاه بزرگان طبس: بخشی از محوطه امامزاده و قسمت هایی از فضای درونی بنای آن به مقبره شهدای دفاع مقدس اختصاص داده شده است.
فضای سبز و امکانات رفاهی
آستان مقدس امامزاده ۴۲۰۰۰ متر مربع فضای سبز دارد که حدود چهل نوع گل و گیاه در آن دیده می شود. ۱۰۰۰۰ مترمربع آن به کشت انواع گل ها از قبیل گل شب بو، بنفشه، همیشه بهار، مینا چمنی، اطلسی، جعفری، رعنای زیبا، پریوش اختصاص یافته و در بقیه آن انواع مرکبات و نخل و زیتون کاشته شده که در تمام فصول سبز هستند و هوا را با طراوت می کنند جلوه ای خاص به امامزاده می دهند.
تعداد دو پارکینگ شبانه روزی نیز در اضلاع شرقی و غربی میدان امامزاده قرار دارند که به طور شبانه روزی فعال هستند و یک پارکینگ رایگان نیز در ضلع شمالی تعبیه شده است.
این امامزاده امکانات خدماتی خوبی به زایران ارایه می دهد که از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مجموعه باغ های رضوان شماره یک و دو با مساحت ۸۰۰۰۰ متر مربع، پاسگاه انتظامی حرم، دارالشفای حضرت، گرمابه رضوان با ۲۵ دوش در دو بخش مردانه و زنانه، کشتارگاه ذبح دام نذری زائران، پارک بازی کودکان به مساحت هزار متر مربع، ۱۶۰ سکو، دو فروشگاه تعاونی و دو آشپزخانه با تجهیزات کامل و خدمت رسانی شبانه روزی.
تسهیلات اقامتی
حدود ۱۵۰ اتاق به مساحت ۷۲۰۰۰ متر مربع در اطراف صحن امامزاده ساخته شده است که تعدادی از آنها مقبره هستند و مابقی به کلاس های آموزش قرآن، فروشگاه، انبار، اسکان کارگران و تاسیسات و اسکان زائران اختصاص دارند. دفتر زائر سرای این آستان به صورت شبانه روزی به خدمات رسانی می پردازد و دوازده سوئیت با امکانات کامل در سردرهای بزرگ ورودی برای اسکان زائران این حضرت تعبیه شده است.
شما می توانید به صورت آنلاین نیز نسبت به رزرو زائرسرا اقدام کنید. رزرو اتاق و سوئیت برای هر روز از یک ماه قبل از آن قابل انجام است و ساعت ۱۸ روز قبل نیز سایت بسته می شود. لذا خواهشمند است، حداقل ۲۴ ساعت زودتر برای رزرو مراجعه فرمائید. مدت رزرو هم نباید بیش از پنج روز باشد.
زائران می توانند پیش از تشرف به شهر طبس، از طریق آدرس نسبت به رزرو اینترنتی Miqat.Uspace.ir اتاق ها و سوئیت های زائرسرا اقدام کنند.
خدمات فرهنگی
علاوه بر زیارتگاه، ساختمانی دیگر نیز در مجموعه دیده می شود که به مجموعه فرهنگی امامزاده و به عبارتی فرهنگسرا اختصاص دارد.
شایان ذکر است که در کتابخانه آن حدود ۵۷۰۰۰ نسخه کتاب چاپی، بیش از شش هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از شصت و نه عنوان نشریه ادواری می باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ده هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان، بخش سمعی و بصری، بخش مطبوعات و بخش اینترنت ویژه آقایان و بانوان و همچنین تالار اجتماعات می باشد.
این کتابخانه همه روزه بجز ایام تعطیل از ۷:۱۵ الی ۱۹:۳۰ در خدمت دوستداران کتاب و کتابخوانی است.
مجتمع های بین راهی زیر نظر آستان
نوزده مجتمع فرهنگی رفاهی و نمازخانه میان راهی حضرت امام رضا(ع) در پنج استان کشور نیز توسط سازمان عمران و توسعه خراسان وابسته به آستان قدس رضوی تاسیس شده اند و دارای بخش های زیر هستند:
دو نمازخانه و کفشداری های مستقل برای آقایان و بانوان، وضوخانه، سرویس بهداشتی، سکوهای استراحت موقت و صرف غذا، فضای سبز با انواع گل های زینتی و درختان سرسبز، پارک بازی ویژه کودکان، پارکینگ و مراکز تهیه مواد غذایی بهداشتی.
منابع:
karnaval.ir
miqat.uspace.ir
mighatalreza.aqr.ir
