مسجد جامع سرایان از بناهای تاریخی است که در آن کتیبه ای برای معرفی بنا وجود ندارد. لذا بانی و زمان دقیق ساخت مسجد مشخص نیست. اما با توجه به سبک معماری بنا می توان گفت به احتمال زیاد این بنا در دوران صفویه احداث شده است. زیرا شهر سرایان در دوران صفویه از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. بسیاری از آثار تاریخی سرایان اعم از کاروانسرا، آب انبار و حمام در دوره صفویه احداث شده اند. به همین دلیل دور از ذهن نیست که چنین مسجد باشکوهی نیز یادگار همان دوران باشد.
معماری مسجد
مسجد جامع سرایان دارای یک ایوان با دو گنبد خانه در طرفین آن است. طاق جناغی ایوان با کمک تویزه و گنبد پوشش یافته است. در طرفين ايوان طاق نماهايي در دو طبقه قرار دارد. در هر يک از طاق هاي پاييني دري تعيه شده كه به فضاي كنبد خانه راه دارد. قوس طاق نماهاي فوقاني از نوع هلالي بوده و به فضاي پشت بام راه دارند. ايوان اصلي بنا از نظر معماري و تزئينات مهمترين بخش محسوب مي شود. تزئينات بكار رفته در ايوان عبارتند از: مقرنس كاري هاي انتهاي ايوان، رسمي بندي هاي زير گنبد، رنگ آميزي تويزه ها با رنگ اخرايي، آجر كاري به شيوه خفته-راسته در نماي ايوان و تزئينات محراب كه عبارتند از: تزئينات مقرنس كاري، گچبري با طرح هاي اسليمي و سوره مباركه حمد كه دو بار در حاشيه طاق محراب به خط نستعليق و تلفيق طرح هاي اسليمي اجرا شده است. مهمترین بخش تزئینات مسجد جامع در ایوان و محراب مسجد اجرا شده است. این مسجد دارای دو شبستان زمستانی و تابستانی است. شبستان زمستانی سرپوشیده و دارای چندین رواق است. شبستان تابستانی دارای ایوانی مرتفع با تزئینات زیبا و تماشایی است. رواق‌های شبستان زمستانی بر روی ستون‌های مستحکمی احداث شده بودند اما در اثر زلزله بخش عمده شبستان زمستانی تخریب شد و به همت اهالی شهر دوباره بازسازی شد. همانطور که گفته شد در ایوان شبستان تابستانی محرابی تعبیه شده که پیرامون آن گچبریهای بسیار زیبایی وجود دارد.
منبر تاریخی مسجد
منبر قدیمی مسجد جامع سرایان هم اکنون در محفظه ای شیشه‌ای در ایوان مسجد نگهداری می شود. این منبر چوبی بسیار ارزشمند در فهرست میراث منقول کشور به ثبت رسیده است. این منبر از چوب درخت چنار ساخته شده است. این منبر قدیمی دارای ده پله است که محل جلوس سخنران در پله دهم قرار دارد. ویژگی شاخص این منبر بکارگیری نقوش هندسی، گره چینی، کتیبه و تزئینات مشبک در زیباسازی آن است. بر روی این منبر کتیبه ای وجود دارد که نشان می دهد این اثر هنری توسط “استاد عبدالله ولد استاد تقی” ساخته شده است.
مسیر دسترسی
مسجد جامع شهر سرایان در منطقه تاریخی شهر سرایان و در خیابان امام قرار دارد. اگر از سمت بیرجند وارد سرایان شوید کافی است مسیر میدان شهدا به سمت میدان آزادی و سپس خیابان امام، امام خمینی ۲۲را دنبال کنید. اگر از سمت شهر فردوس وارد سرایان شوید کافی است مسیر میدان ولیعصر، میدان بسیج، بلوار ولیعصر، میدان قدس، خیابان امام، امام خمینی ۲۲را دنبال کنید.
منابع:
- استانداری خراسان جنوبی
- reiseniran.de
- fa.wikipedia.org
