قلعه قلاع یادگاری از دوران اسماعیلیه است. این قلعه با بخشهای معماری گوناگونی از جمله بار و برجها و فضاهای داخلی در نزدیکی و شرق سرایان واقع است. این قلعه جزو قلعه های کوهستانی است که از اواخر نیمه دوم قرن پنجم تا اوایل نیمه اول قرن هفتم یعنی دردوره های سلجوقی و خوارزمشاهی توسط فدائیان اسماعیلی استفاده شده است. موقعیت قرارگیری سبک معماری و مصالح استفاده شده و شباهت آن با سایرقلاع منسوب به اسماعیلیان و نیز نوع سفال های پراکنده درمحل دلالت بر این امر دارد. قلاع اسماعیلی پراکنده در منطقه نشان دهنده تأثیر بسیار زیاد این گروه در تاریخ منطقه و حتی تاریخ ایران است. فرقه اسماعیلیه که به عنوان یکی از گروه ها و نهضت های مخالف حکومت سلجوقیان و خلفای عباسی مطرح است از سال ۴۸۴ هجری قمری با تصرف قلعه درح در منطقه توسط داعی حسین قاینی تا سال ۶۵۴ هجری قمری که زمان حمله هلاکوخان مغول بود حدود ۱۷۰سال حضوری مداوم درمنطقه قهستان داشتند.
قلعه قلاع که در فاصله حدوده چهار کیلومتری شهر سرایان و یک و نیم کیلومتری شمال شرق مزرعه همبو قرار دارد برافراز کوهی مخروطی شکل و مشرف به شهر سرایان واقع شده است. نقشه وطراحی معماری قلعه با تبعیت از وضعیت طبیعی محل قرار گیری آن اجرا شده است به گونه ای که با توجه به وضعیت طبیعی درنقاطی از بارو از استحکامات دفاعی بیشتری استفاده شده و در بعضی نقاط به دلیل صعب العبور بودن نیاز کمتری به استحکامات بوده است. در ساخت بنا به ترتیب فراوانی سنگ وآجر بکار رفته و از ملات ساروج و ملات آهک نیز استفاده شده است. هرچند بسیاری از بخش های این قلعه دچار تخریب شده اما از میان حداقل ۳۸ مورد قلعه اسماعیلی شناخته شده در سطح استان خراسان جنوبی این قلعه یکی از قلعه هایی است که کمترین میزان تخریب را دارد و قطعات سفال پراکنده در محل به دوران اسلامی بخصوص قرون پنجم تا هشتم هجری تعلق دارد. این سفالها شامل گونه های لعابدار با لعاب آبی و فیروزه‌ای رنگ و نقوش زیر لعاب و نیز نمونه های زیر لعاب و نیز نمونه های فاقد لعاب اما دارای نقوش کنده به صورت خطوط موازی با طرح های زیگزاگ و مارپیچ است. رنگ اکثر سفال ها نخودی است. به لحاظ فرم با توجه به این که اکثر قطعات به بدنه ظرف تعلق دارد نمی توان اطلاعات زیادی بدست آورد اما یک قطعه لبه فرم برگشته یافت شد که به نمونه های دوران ساسانی شباهت دارد و شاموت یا ماده چسبانده استفاده شده در ساخت سفال ها ماسه و شن ریز است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- ctmehr.com
- isna.ir
