مسجد جامع افين را می توان از نظر سبك معماري و ظرافت، يكي از زيباترين مساجد خراسان جنوبي قلمداد كرد. مهم ترین شاخصه معماری این اثر تاریخی ایوان آن است که بر اثر عوامل طبیعی و انسانی آسیب بسیاری دیده است و سقف خود را از دست داده است. از آنجایی که این اثر تاریخی فاقد کتیبه تاریخ دار است بر مبنای شواهد معماری آن را منسوب به دوره تیموری می دانند. برخی معتقدند این بنا در دوره سلجوقی ساخته شده و بعدها از جمله در دوره تیموریان بازسازی شده است.
معماری
بنای فعلی مسجد به صورت خرابه ای درآمده که دیواره ها به همراه گلدسته های اطراف ایوان باقی مانده است. مسجد جامع افین همانند مسجد جامع قاینات دارای یک ایوان اصلی و بزرگ در وسط و دو شبستان در اطراف ایوان است، از میان گلدسته ها راهرویی پله ای وجود دارد که می توان به طبقات بالایی مسجد رفت. نمازخانه و محل عبادت خواهران و برادران جدا از هم بوده و تعداد پانزده رواق در اطراف صحن قرار داشته است. این مسجد تک ایوانی است و از معماری بسیار دقیق و هنرمندانه برخوردار است. فضاهای مسجد شامل ایوان اصلی شبستان های شرقی و غربی و قسمت های مختلف دیگر است. دورا دور ایوان کتیبه ای به خط ثلث از سوره هل اتی نوشته شده و نام بانی و معمار مسجد عمل استاد فخر الدین قاینی مظلومانه بر بالای محراب مشهود است. گنبد اصلی مسجد یک پوسته و به سادگی و زیبایی هنرمندانه ساخته شده است. در داخل ایوان، محراب با تزئینات گچی دیده می شود. در دو جبهه شرقی و غربی بنا دو مناره دارای نقوش زیبای آجری است. این مناره ها تا ارتفاع ۵ متری به شکل ۶ ضلعی بوده که تا چندی قبل صدای موذن از آن به گوش می رسید. منبر مسجد آجری و زیبا و جالب است که در انتهای ایوان و در کنار محراب اصلی قرار دارد. تزئینات به کار رفته بر روی منبر آجری شامل گچ بری های ظریف انواع گره سازی و گل بوته اسلیمی است. ایوان اصلی توسط عوامل انسانی و در اثر زلزله ۷۶ از بین رفته بخش هایی هم اکنون با همت میراث فرهنگی بازسازی و مرمت شده است.
مقاوم سازی در برابر زلزله
در سال ۱۳۹۳ ساماندهی محوطه بیرونی مسجد به منظور فراهم آوری محیطی برای ارتقای کارکردهای اجتماعی این مسجد که قلب فرهنگی این روستا محسوب می شود؛ با مصالح سنتی سنگ لاشه و سنگ قلوه بر مبنای گره شمسه هشت و چلیپا و بر اساس طرح گچ بری های شاه تویزه ایوان، گرته برداری شد. همچنین سه مورد از گره های شمسه برای ارتقای کیفیت بصری به باغچه سکوی نشیمن در اطراف آن تبدیل شد. در سال ۱۳۹۵ کار اجرایی مرمت این اثر تاریخی یایان یافت.
سایر جاذبه های گردشگری افین
- قلعه افين: در داخل بافت تاريخي روستا قرار دارد و داراي پلان دايره اي شكل و يك ورودي بزرگ با در سنگي است. سنگ در قلعه داراي ضخامتي برابر ده سانتي متر و قطر آن نيز بيش از يك متر و نيم است. قلعه دو خروجي دارد كه در مواقع اضطراري مورد استفاده قرار مي گرفته است.
- قلعه كوه: این قلعه بر فراز كوهي واقع شده و از جنوب غرب به شمال شرق كشيده شده است. از اجزاء و عناصر معماري قلعه كه قابل تشخيص است مي توان به برج، حصار و آب انبار اشاره كرد.
- آسياب آبي: افين در گذشته پنج آسياب آبي داشته كه امروزه فقط يكي از بناها سالم مانده و از ساير آسياب ها خرابه هايي بر جای مانده است. آسياب اصلي افين كه در ورودي روستا قرار گرفته در فهرست آثار ملي ايران نيز به ثبت رسيده است.
- مزار چهار گنبد: وجه تسميه اين مزار به دليل داشتن چهار گنبد كوچك بر بالاي مزار است. اين مزار آرامگاه امامزاده عمروبن داوود (ع) از احفاد حضرت ابوالفضل العباس (ع) است كه احتمالا با چند واسطه نسبش به عباس بن اميرالمؤمنين (ع) مي رسد.
موقعیت مکانی
روستای افین در ۱۷۳ کیلومتري بيرجند، بخش زهان، دهستان افين، ۳۵ کيلومتري شمال غرب حاجي آباد واقع شده است. مسجد جامع افین نیز در بخش میانی روستا قرار دارد.
مسیر دسترسی
مسیر ۱: بیرجند–زهان -افین.
مسیر ۲: بیرجند-قاین-اسفدن-افین
منابع:
- استانداری خراسان جنوبی
- fa.wikipedia.org
- villagemanagement.ir
- mehrnews.com
- birjand.iqna.ir
- pana.ir
