شهرستان بیرجند نیز مانند شهرهای دیگر کشور عزیزمان ایران دارای آثار تاریخی و طبیعی بسیار ارزشمندی می باشد. بند امیرشاه بیرجند نیز یکی از این آثار ارزشمند است.
این اثر در دوره قاجار و به دستور شوکت الملک در خراسان جنوبی، دو کیلومتری جنوب غربی بیرجند روی رودخانه فصلی درون رشته کوه باقران، مانند بند دره و بند النگ ساخته شده است. این منطقه میان رشته کوه باقران، بین دره هایی به وجود آمده که در جوار روستایی بسیار زیبا قرار دارد. تجمع جمعیت در منطقه به علت آب و هوای بسیار عالی و قنات های آب شیرین است. دره هایی که در این منطقه هستند در امتداد شمالی جنوبی بوجود آمده اند و سرچشمه جویبارهایی در این منطقه می باشند.
بند امیرشاه در بیرجند برای ذخیره آب و سیلاب های ناشی از باران با مصالح آجری، سنگ و ملات ساروج ساخته شده است و از نظر ساختار، جزو سدهای قوسی شکل و پایه دار محسوب می شود؛ البته دو پایه برای پشت بند دیواره های بند امیرشاه در مقابل فشار آب برای آن تعبیه شده است.
اندازه طول تاج بند عمرشاه بیرجند به ۲۷ متر می رسد، عرض آن شش متر و ارتفاع دیواره های آن سیزده متر است. دو کانال تخلیه آب اضطراری در دو طرف بند وجود دارد که با دو پشت بند به عرض هفت متر مهار شده و باعث استحکام بیشتر بنا گشته است.
بند امیرشاه خراسان جنوبی مثل بند دره، هم از نظر ارزش تاریخی و هم از لحاظ گردشگری دارای اهمیت بوده و گردشگران از این منطقه به عنوان یک گردشگاه استفاده می کنند. از این رو بند عمرشاه یکی از مهمترین جاذبه های استان خراسان جنوبی بشمار می رود.
این بند در سال ۱۳۶۷ از سوی اداره کشاورزی مورد بازسازی قرار گرفته ولی چهره تاریخی آن مخدوش شده است
بند امیرشاه بیرجند در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۸۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ژئومورفولوژی منطقه
منطقه مورد نظر در میان رشته کوه باقران و در کنار یکی از زیباترین روستاهایی که در شمال و جنوب و در بین دره ها به وجود آمده و به خاطر لطافت آب و هوا، چشمه سارها و قنوات آب شیرین از تجمع جمعیت برخوردار است. دره هایی که عمدتا امتداد شمالی جنوبی دارند بریده شده و سرچشمه جویبارها و چشمه های زیادی دارد که تامین کننده آب مورد نیاز روستائیان و اهالی جنوب شهر بیرجند می باشد.
منابع:
میراث فرهنگی خراسان جنوبی
eneshat.com
hamgardi.com
