خانه موزه سیمین و جلال

ما دو نوع میراث داریم، یکی میراث ملموس است که شامل محوطه‌ های و بناهای تاریخی است و نوع دیگر میراث ناملموس می باشد که شامل آیین‌ ها و مکان زندگی شخصیت‌ های علمی، ادبی و مکان ‌هایی است که رویدادهای سیاسی و فرهنگی در آنها برگزار می‌ شود. خانه جلال و سیمین از دو منظر قابل توجه است؛ یکی به لحاظ معماری خانه و دومی رویدادهایی که در آن رخ داده است؛ رویدادهای این خانه ارزشی دوچندان به بنای این خانه داده است.

خانه‌ موزه جلال و سیمین که همزمان با سالروز تولد سیمین دانشور افتتاح شده است، خانه و محل زندگی سیمین دانشور و جلال آل احمد دو نویسنده مشهور کشورمان، بوده است که در سال ۱۳۹۳ توسط شهرداری تهران خریداری شد و به همت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران با هدف احیای خانه‌ های مشاهیر و بزرگان و پاسداشت منزلت نویسندگان مرمت و بازسازی شده است. این خانه از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ توسط مرحوم آل احمد و در زمانی که دانشور در حال سپری کردن دوره دکتری در خارج از کشور بود، به کمک دوست جلال سرهنگ معینی ساخته شد. با توجه به اهمیت این طرح نوع مرمت به صورت سبکی (عین به عین) صورت گرفته است تا حداقل مداخله در بنا صورت گیرد و تمامی اقدامات مرمتی جهت بالابردن مقاومت ساختمان نیز انجام شده است. این خانه یک ویژگی و تفاوت دارد که آن را از دیگر بناها متمایز می ‌کند. این خانه از آغاز (نقشه ساخت تا اتمام ساخت خانه) زیر نظر جلال آل ‌احمد بوده و با دستان خود سنگ‌ های این خانه را ‌تراشیده است.

جلال آل احمد و سیمین خانم دانشور در تاریخ فرهنگی معاصر ایران نقش داشتند. نقدها و حرف ‌ها، تا مدیر مدرسه، تا در یتیم خلیج فارس، تا نقد های گوناگون جلال، تا سووشون، تا جزیره سرگردانی و تا غروب جلال بارها و بارها تجدید چاپ و خوانده می‌ شود، یعنی آنها در لابه ‌لای تمامی خانه های این سرزمین زندگی می ‌کنند و نقطه عظیمت خوبی است که این خانه به موزه تبدیل ‌شود.

مشخصات خانه

قدمت این خانه که به دوره پهلوی دوم می ‌رسد، بنا بر گفته‌ های مرحوم سیمین دانشور، در سال ۱۳۳۲ به پیشنهاد جلال آل‌احمد و سیمین دانشور، ساخته شد و پس از مراجعت سیمین دانشور از آمریکا در این منزل مستقر شدند. این خانه ۴۲۰ متر مربع عرصه و ۲۲۰ متر مربع زیر بنا دارد و در ۲ طبقه ساخته شده است. اتاق نشیمن عمومی، سرویس ‌ها، آشپزخانه و کتابخانه در طبقه همکف طراحی شده و اتاق نشیمن خصوصی در طبقه دوم قرار دارند. نماسازی بنا ساده و شکیل بوده و از آجر و پوشش شیروانی استفاده شده و اصالت طراحی ساختمان نشان از نوعی تفکر معمارانه در طراحی آن دارد. مرحوم جلال آل احمد (۱۳۴۸) و همچنین سیمین دانشور (۱۳۹۰) تا آخر عمر در این خانه زندگی کردند. این خانه متعلق به خانم سیمین دانشور بوده و با توجه به شخصیت والای فرهنگی وی، مشتاقانه مایل به ثبت ملک خود در فهرست آثار ملی بود.

داستان ساخت خانه سیمین و جلال به سال ۱۳۳۰ برمی ‌گردد. زمانی که سیمین در حال تحصیل در رشته زیبایی ‌شناسی در دانشگاه استنفورد آمریکا بود جلال تصمیم گرفت این خانه را در زمینی که قبلا در شمیران خریده بود، بسازد. کل بنای خانه با پنج هزار تومان درآمد نویسندگی ساخته شد که سه هزار تومان آن را جلال از دوستی قدیمی قرض گرفت. جلال در نامه ‌های خود برای سیمین از جراحات دست‌ هایش هنگام تراشیدن سنگ ‌ها، دردسر های جا انداختن پنجره‌ ها توسط شخص خودش و گرفتاری ‌های دیگر ساخت ‌و ساز خانه نوشته است. جلال آل احمد خانه را با عشق ساخت و در نامه ‌ای برای همسرش نوشت: سیمین تو کم خندیده ‌ای. این خانه را بنا می ‌کنم تا صدای خنده ‌های تو از آجرهای این خانه بلند شود.

ساخت خانه باسلیقه و پیگیری ‌های جلال دلیل جذابیت مضاعف آن نسبت به خانه موزه‌ های دیگر ایران است زیرا علاوه بر آنکه روح خانه متأثر از حضور هنرمند است بلکه معماری و دیوارها هم با همان ذوق و قریحه بنا شده است. این خانه با کمترین تغییر و مرمت درست شبیه زمانی است که سیمین و جلال در آن زندگی ‌کرده اند. وسایل منزل با همان چیدمان اصلی خود هنوز وجود دارند که بر ارزش معنوی این موزه افزوده است. این خانه ارزشمند علاوه بر آنکه  پاتوق بسیاری از شاعران، نویسندگان و جریان سازان هم‌ دوره با سیمین و جلال مانند شاملو، موسی صدر و آیت‌الله طالقانی بوده به دلیل تبعیت از الگوهای معماری ایرانی نیز دارای ارزش زیادی است.

رویدادها
کانون نویسندگان در همین‌ منزل شکل گرفته است. در واقع در سال ۴۶ انجمن نویسندگان وجود داشت که دولتی بود. جلال و ۱۵ نفر دیگر از آنجا جدا شده و به ‌گونه‌ای اعلام انشعاب کردند. جلسه‌ ای که کانون نویسندگان در آن شکل گرفت، در این خانه برگزار شد. این خانه محل رفت‌ و آمد کسان دیگری مانند شاملو و آیت‌الله طالقانی بوده است. خانه جلال به این دلیل مرجعیت پیدا کرد که گروه‌ های مخالف نظام در این خانه گرد هم می‌ آمدند و در نهایت به یک راه مشترک می ‌رسیدند.

درباره‌ سیمین دانشور

سیمین دانشور در سال ۱۳۰۰ در شیراز متولد شد. پدرش پزشکی خو‌شنام و مادرش نقاش و مدیر هنرستان دخترانه بود. او در سال ۱۳۲۸ مدرک دکترای ادبیات خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد و در سال ۱۳۳۱ برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و دو داستان کوتاه به زبان انگلیسی در آنجا نوشت و به چاپ رساند. سپس به ایران بازگشت و به ‌عنوان استاد دانشگاه در رشته باستان‌ شناسی مشغول به کار شد. رمان سووشون او که اندکی پس از مرگ همسرش در سال ۱۳۴۸ نوشت از پرفروش‌ ترین رمان‌ های قرن حاضر بشمار می رود. سیمین دانشور در سال ۱۳۹۰ در سن ۹۰ سالگی بعد از یک دوره آنفولانزا در خانه ‌اش در تهران درگذشت.

جلال آل احمد بزرگمردی که زود رفت

جلال آل احمد در سال ۱۳۱۱ در خانواده ‌ای مذهبی در تهران متولد شد. پدر جلال با ادامه تحصیل او در مقطع دبیرستان مخالفت کرد اما جلال برخلاف میل پدر در مدرسه شبانه ثبت‌ نام کرده دیپلم گرفت و سپس در بیست ‌سالگی به دستور پدر راهی نجف شد تا طلبگی بخواند اما بعد ها به حزب توده پیوست. تصمیم جلال خشم پدر را برانگیخت تا آنجا که مجبور به ترک خانه شد. در سال ۱۳۲۲ وارد دانشسرای عالی شد اگرچه قبل از دریافت مدرک دکتری از ادامه تحصیل انصراف داد. سال ‌ها بعد با سیمین دانشور آشنا شد و علیرغم نارضایتی پدرش با او ازدواج کرد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد و یک دوره سکوت و افسردگی طولانی تفکرات مذهبی دوباره در جلال بیدار شد. او کتاب غرب ‌زدگی را در سال ۱۳۴۲ نوشت که بسیار موردتوجه قرار گرفت. جلال در سال ۱۳۴۸ در چهل ‌و پنج‌سالگی در گیلان درگذشت و هما‌نجا به خاک سپرده شد.

با ورود به حیاط خانه مجسمه ‌ای مومی از سیمین را می‌ب ینید که در آستانه‌ در ورودی بر روی صندلی قدیمی نشسته و  شاید به داستانی که قصد نوشتنش را دارد می ‌اندیشد. در گوشه‌ ای دیگر مجسمه مومی جلال بر روی نیم‌ طبقه‌ ای که خودش طراحی کرده و ساخته نشسته است. این مکان همان‌ جایی است که جلال وقتی قصد نوشتن داشت به آنجا می ‌رفت. در کتاب جزیره سرگردانی اثر سیمین دانشور  که آن را بعد از مرگ شوهرش نوشته است، آمده: احمد نمرده بلکه زنده است. با دیدن مجسمه جلال شاید به یاد این حرف سیمین بیفتد.

آشنایی جلال با سیمین

دو نویسنده در سال ۱۳۲۷ باهم آشنا شدند و در سال ۱۳۲۹ ازدواج کردند. ۳  تیر ۲۷ اولین دیدار و اهدای کتابی از سیمین به جلال و بعد هم ۵ بهمن ۱۳۲۷ هم اهدای کتابی از سوی جلال به سیمین. سیمین هم «اشک‌ها» را به جلال می‌دهد و جلال «سه تار» را به سیمین . حالا هر دو کتاب با امضای هردویشان در خانه موزه است. جلال در مورد آشنایی خود با سیمین نوشته است: راه افتادم سمت شیراز برای گرفتن قسط اول حق ‌الزحمه قمارباز داستایوفسکی، از آقای معرفت نامی که به ‌واسطه ابراهیم گلستان با او آشنا شده بودم… توی ماشین که از گاراژ اتو عدل راه افتاده بود با سیمین آشنا شدم. آمدن سیمین به زندگی ‌ام، تکانه ‌ای بود که تا مدت ‌ها  مرا و خانواده را لرزاند. هیچ‌ کس از اهل خانه، تمایلی به ازدواج من با سیمین نداشت ‌بخصوص پدر که تصور داشتن یک عروس مشکوفه، دیوانه‌ اش می‌ کرد. خودم هم ‌فکر نمی ‌کردم روزی می ‌رسد من با خواهرزاده یک درباری، پیمان زناشویی ببندم. سیمین دخترخواهر سردار فاخر حکمت از نزدیکان محمدرضا شاه بود که تا آستانه نخست ‌وزیری مملکت پیش رفته بود بنابراین من با سیمین تفاوت‌ های اساسی داشتیم هم در رگ و ریشه هم در خاستگاه و فرهنگ اما چه می ‌شود کرد بادلی که او را جدا می‌ خواست؟

آثار ادبی موزه

نکته قابل ‌توجه در مورد این خانه موزه این است که تمامی آثاری که توسط سیمین و جلال نوشته یا ترجمه ‌شده‌ اند جمع ‌آوری ‌شده و در آنجا نگهداری می ‌شوند. از مهم ‌ترین آثار سیمین دانشور و جلال آل احمد که در موزه نگهداری می ‌شوند می‌ توان به چند اثر اشاره کرد:

• کتاب غرب زدگی جلال آل احمد
• کتاب زن زیادی جلال آل احمد
• کتاب مدیر مدرسه جلال آل احمد
• کتاب سه تار جلال آل احمد
• کتاب سووشون سیمین دانشور
• کتاب جزیره سرگردانی سیمین دانشور
• کتاب ساربان سرگردان سیمین دانشور
• اشعار سیمین دانشور در مورد زن
• کتاب غروب جلال اثر غیرداستانی سیمین دانشور
• کتاب مائده های زمینی ترجمه جلال آل احمد
• کتاب باغ آلبالو ترجمه سیمین دانشور
• کتاب داغ ننگ ترجمه سیمین دانشور

از دیگر مدارک موجود در خانه می ‌توان به عقدنامه سیمین و جلال، کارت ملی سیمین و حلقه ازدواج آن دو اشاره کرد که در روز افتتاح موزه توسط ویکتوریا دانشور خواهر سیمین به موزه اهدا شده است.

منابع:
hamshahrionline.ir
mashreghnews.ir
zoodroom.com
isna.ir
irna.ir