کنیسه عزرا یعقوب تهران با داشتن مساحتی به متراژ ۵۲۵ متر بزرگترین کنیسه دوره قاجار در تهران است. قدمت کنیسه عزرا یعقوب به اواخر حکومت ناصر الدین شاه بر می گردد. محل عودلاجان که کنیسه عزرا یعقوب در آن واقع شده است در گذشته مکان زندکی قشر مرفه جامعه، کلیمیان و زرتشتیان بوده است. کنیسه عزرا یعقوب، در انتهای یک کوچه باریک در کوچه پس کوچه های محله عودلاجان واقع شد است. محله ای که به دلیل وجود بنا های قدیمی و بسیار زیبا و ارزشمند برای بسیاری از فیلم های سینمای و ... تبدیل به لوکیشنی جذاب و فاخر شده است. قابل ذکر است که کنیسه عزرا یعقوب، از مراکز مهم تجمع یهودیان در سرچال بوده که شامل دو کنیسه بزرگ و کوچک بود که تشکیل دهنده کنیسه عزرا یعقوب می باشند.
این کنیسه بنابر وصیت عزرا یعقوب در سال ۱۲۷۳ خورشیدی بنا گردید. عزرا یعقوب تاجری یهودی بود و اولین کسی بود که در تجارت و مبادلات بازرگانی با منچستر روابط برقرار کرده بود. او در زمستان ۱۲۷۳ بیمار شد و از دنیا رفت. بیوه عزرا یعقوب، صنوبر حق نظر طبق وصیت شوهرش قسمت اعظم ثروت او را در راه کارهای خیریه خرج نمود. او علاوه بر کنیسه یک آب انبار که احتیاج شش ماهه محله (عودلاجان) را کاملاً تأمین نماید و ساختمانی برای مکتب خانه (مدرسه) ساخت. همچنین او بودجه لازم برای ساخت یک کنیسه در بیمارستانی در اورشلیم را تأمین کرد. تا دهه ۱۳۴۰ خورشیدی این کنیسه یکی از مراکز مهم تجمع یهودیان در محله سرچال بوده است. در سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶ عدهٔ کثیری از یهودیان بخارا و سمرقند در کنیسه ساکن شدند که از طریق افغانستان و مشهد به تهران کوچ نموده بودند. این افراد سپس به کمک یهودیان کنیسه به اسرائیل مهاجرت کردند. همچنین هنگام جنگ جهانی دوم، مهاجرین یهودی لهستان، پس از پناه آوردن به تهران، چندین خانواده یهودی لهستانی در این کنیسه سکنا داده شدند. کنیسه عزرا یعقوب در دهه ۱۳۴۰ به دلیل جابجایی یهودیان از محله عودلاجان به شمال تهران و پس از وقوع انقلاب ایران و مهاجرت یهودیان به خارج از ایران اعضای کثیری را از دست داد. در سال ۱۳۸۳ خورشیدی کنیسای عزرا یعقوب به جهت داشتن ویژگی های معماری خاص دوران قاجار به وسیله انجمن کلیمیان تهران و حمایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسید. لازم به یادآوری است طومارهای تورات و تاج های تزئینی کنیسه عزرا یعقوب مانند بسیاری از آثار باستانی ایران به سرقت رفته اند. آثار سرقت شده از این کنیسه، طومار تورات های مقدس که با جعبه های میناکاری، نقره کاری مزین شده بودند، ریمونیم های نقره ای و تاج های تزئینی کنیسه و قلم های تورا بوده است. طومارهای تورات، معمولاً روی پوست حیوان حلال گوشت کتابت می شود و در جعبه های نقره کاری و میناکاری شده نگهداری می شود. قدمت طومارهای تورات کنیسه ها بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ سال است.
تاریخچه عودلاجان
به جرات میتوان گفت که محله عودلاجان که کنیسه عزرا یعقوب در آن واقع شده است، دارای تاریخچه ای چهار صد ساله می باشد.عودلاجان در گذشته یک محله خیلی بزرگ بوده که متشکل از چندین محله کوچک تر مانند محله کلیمیان که به سرچال هم شهرت داشته، بوده است. سرچال محله عرب ها بوده که در ناحیه شمال غربی منطقه عودلاجان واقع بود. گفتنی است از آنجا که تاریخ ساخت بناهایی مانند امامزاده یحیی به دوران قبل از حکومت صفویان بازمی گردد، زمان ساخت محله عودلاجان نیز می تواند به همان دوران باز گردد.
مسیو کرشیش اتریشی که معلم مدرسه دارالفنون در دوران قاجار بود، اولین نقشه عودلاجان در دوران قاجار را ترسیم نمود. دو تن از شاگردان موسیو کرشیش به نامهای تقی خان و ذوالفقار بیگ به همراه معلم اتریشی خود آغاز به نقشه برداری کردند و سرانجام موفق شدند در سال ۱۲۵۷ ه.ق، از بیست کوچه و گذر محله عودلاجان یک نقشه تهیه کنند. این بیست گذرگاه به نام های گذر باغ نظام الدوله، گذردر مدرسه، گذر درحمام نواب، گذر مسجد حوض، گذرشتر گلو، کوچه نظام العلما، کوچه محمد خان امیر تومان، کوچه سردار، کوچه میرزا آقا جان، کوچه سپهدار، کوچه نقاره چی ها، کوچه شاه بیاتی، کوچه سهراب خان، کوچه معین الملک، کوچه قا محمود، کوچه حاجی علی، کوچه حاجی آقا بابا، کوچه آقا موسی تاجر، کوچه خدا بنده لو، کوچه هادی خان می باشند.
جاذبه های اطراف کنیسه عزرا یعقوب
از جاذبه های دیدنی که در اطراف کنیسه عزرا یعقوب وجود دارد، می توان به بقعه امامزادگان یعقوب و محمد، امام زاده یحیی، مسجد و مدرسه معمار باشی، حمام کشوریه و سلیمانیه، چنار نود ساله، بازارچه تاریخی عودلاجان، تیمچه اکبریان، کنیسه حاداش، کنیسه ملا حنینا، حسینیه سادات، حمام نواب، میدان باغ پسته بک، بازار چه نواب، موزه مدرس (خانه شهید مدرس)، خانه دبیر الملک، خانه مهر انگیز کامبیز، موزه عمارت کاظمی (سرای کاظمی)، سبزه میدان، بازار عودلاجان، خیابان ناصر خسرو و مسجد و میدان امام اشاره کرد.
نحوه بازدید از کنیسه
برای دیدن این بنای تاریخی و مذهبی باید مجوز های لازم را از انجمن کلیمیان تهران دریافت کنید یا اینکه در قالب تور های عودلاجان گردی و گردشگری از کنیسه عزرا یعقوب دیدن کنید.
موقعیت مکانی
کنیسه عزرا یعقوب در خیابان مصطفی خمینی (سیروس سابق) کوچه سنگی کوی حکیم شماره ۱۶ است. این کنیسه در محله قدیمی یهودیان عودلاجان واقع شده است.
دسترسی
به شما عزیزان که قصد بازدید از کنیسه عزرا یعقوب را دارید پیشنهاد می کنیم برای تردد از وسیله نقلیه شخصی خود استفاده نکنید و از ایستگاه مترو ۱۵ خرداد در خط ۱ (تجریش-کهریزک) به فاصله زمانی ۱۷ دقیقه و یا از اتوبوسهای خط های شماره ۳۱۲ (میدان قیام-میدان رسالت) * ۳۱۷ (میدان شوش-میدان بهارستان) در ایستگاه چهار راه سیروس به فاصله زمانی ۷ دقیقه تا این محل استفاده کنید.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- safarnevis.com
- tehranmoble.ir
- isna.ir
