ساختمان مجلس ملی ایران

متن کامل: ساختمان مجلس ملی ایران

پیشینه تاریخی
ز آنجاکه باغ بهارستان از مکان‌های تاریخی تهران است که عمارت‌های مهمی چون مسجد و مدرسهٔ سپهسالار، عمارت بهارستان، عمارت عزیزیه و ... در این باغ قرار دارد جا دارد که به‌طور مختصر توضیحاتی در خصوص این باغ داده شود. در دههٔ ۱۲۸۰ هجری قمری (۱۸۶۰ میلادی) باروی قدیم تهران معروف به باروی شاه تهماسبی تخریب و ساخت استحکامات و دروازه‌ها و برج و باروی جدید آغاز شد. به این باروی جدید، باروی ناصری می‌گفتند و تهران نیز به دارالخلافهٔ ناصری مشهور شد و زمین و باغ بهارستان در حاشیهٔ شمال شرقی شهر قرار گرفت. این بارو در زمان رضاشاه به علت افزایش جمعیت و گسترش شهر تخریب شد و بهارستان کاملاً در محدودهٔ شهر قرار گرفت.
زمینی که مشهور به سپهسالار و بهارستان است در اوائل دورهٔ قاجاریه نام مشخصی نداشت و بخش غربی این محدوده معمولاً در دورهٔ فتحعلی شاه، «جلوخان باغ نگارستان» (میدان بهارستان کنونی) خوانده می‌شد. در سال ۱۲۸۵ قمری یعنی ۳۸ سال قبل از انقلاب مشروطیت، میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی-صدراعظم معروف ناصرالدین شاه- بخشی از زمین‌ها و باغ محمدحسن خان سردار ایروانی معروف به باغ سردار را که متعلق به ورثهٔ پاشاخان امین‌الملک بود، خرید و از آن پس به نام او، «باغ سپهسالار» خوانده شد. درخصوص وجه تسمیه این باغ به بهارستان، دو نظر وجود دارد. اول اینکه که سپهسالار اولادی نداشت و ناصرالدین شاه برای فراموش شدن نام و یاد سپهسالار، نام این باغ و عمارت را بهارستان گذاشت. نظر دوم این است که باغ و عمارت مذکور از همان زمان که به‌دست سپهسالار ساخته شد، هم‌وزن نگارستان به نام بهارستان خوانده شده است. مجموعهٔ بهارستان شامل مسجد، مدرسه، آب‌انبار، قنات، باغ و خانه است و علاوه بر اینکه با مجموعه‌های سنتی برابری می‌کند در برخی موارد شاهکار هنری و بی‌نظیر به شمار می‌آید.

کاخ بهارستان (ساختمان مشروطه)
کاخ بهارستان یا عمارت مجلس شورای ملی نه تنها نهاد وفاق ملی و قانون گذاری بوده است‌؛ بلکه از نظر معماری نیز مظهر سبک معماری محکم و استوار با ترکیبی از سنت و تجدد در ارگ حکومتی تهران بوده است‌.
میرزا حسین‌خان سپهسالار قزوینی در سال ۱۲۸۹ قمری تصمیم به ساخت عمارت‌های بزرگ از جمله کاخ بهارستان در اراضی بهارستان گرفت. وی به فکر تغییر سیمای شهر تهران بود. مهمترین این ساختمانها، عمارت بهارستان یا کاخ بهارستان محل زندگی سپهسالار بود. این ساختمان را امروزه به عنوان ساختمان مشروطه و یا مجلس شورای ملی می‌شناسیم. بخشی از این ساختمان به موزهٔ مجلس شورای اسلامی و بخشی دیگر به امور تشریفاتی و بخشی دیگر برای برگزاری همایش‌های مختلف اختصاص دارد. مجموعهٔ زمین‌هایی که در نهایت سپهسالار برای ساخت مجموعهٔ عمارت مورد نظر خویش در نظر گرفته بود وسعتی در حدود ۵۳ هزار متر مربع یعنی پیش از ۵ هکتار را شامل می‌شد. سپهسالار برای طراحی و ساخت این عمارت و دیگر عمارت‌های باغ بهارستان از مهمترین مهندسان و معماران آن زمان به‌ویژه میرزا مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی بهره جست.

عمارت اعیانی سپهسالار در جهت شرقی ـ غربی، در امتداد سردر، طرح تکامل یافتهٔ کاخ‌سازی قاجاری را با آمیختگی پنهان هُنری مغرب‌زمین یادآور می‌شد. به گونه‌ای که شیوهٔ هنری مغرب زمین تحت تأثیر سلیقهٔ معماران ایرانی در این بنا، با طرح ایرانی در آمیخت و حتی مغلوب آن شد. در آخرین سال حکومت سلسله قاجار، یعنی درسال ۱۳۰۳ ش‌، استاد جعفر خان معمار باشی نمای غربی ساختمان را با آجر به سبک باروک اجرا کرد.

پس از درگذشت سپهسالار، ناصرالدین شاه آن را بی‌هیچ گونه تشریفات قانونی و شرعی، تصرف و آن باغ و عمارت (ساختمان مشروطهٔ کنونی) را ملکِ خالصهٔ (دولتی) خود کرد و در بخشی از عمارت نیز تا سال ۱۳۰۹ ق. قمرالسلطنه همسر سپهسالار (دختر فتحعلی شاه و عمهٔ ناصرالدین شاه) در خانه و باغ بهارستان زندگی و در آنجا مراسم تعزیه‌خوانی زنانه برگزار می‌کرد. از این زمان بود که این باغ و عمارت جنبهٔ دولتی پیدا کرد و در آنجا مراسم دولتی و مراسم پذیرایی از مهمانان داخلی و خارجی برگزار می‌شد. از زمان پیروزی انقلاب مشروطه، به دستور مظفرالدین شاه، کاخ بهارستان برای مجلس در نظر گرفته شد.
پس از مرگ مظفرالدین شاه‌، محمد علی شاه‌ در مخالفت با مجلسی که قرار بود اختیارات او را محدود کند در توطئه‌ای اعلام داشت که پدرش در هنگام تصویب نظام مشروطیت‌ بیمار بوده است و به این وسیله مستبدانه فرمان مشروطیت را باطل اعلام کرد. بسیاری از شاهزادگان و اعیان و تنی چند از روحانیان نیز مردم را علیه مجلس تحریک می‌کردند.
جنگ میان محمدعلی‌شاه ومجلس تا آن جا پیش رفت که نمایندگان و آزادی خواهانی چون میرزا جهانگیرخان( مدیر روزنامه صور اسرافیل )، ملک المتکلمین‌، سید جمال الدین اصفهانی‌، محمد رضا شیرازی( مدیر روزنامه مساوات) ، قاضی قزوینی و علی اکبر دهخدا در بهارستان متحصن و عده‌ای نیز مسلح شدند.
روز سه شنبه ۲ تیر ماه سال ۱۲۸۷ ش‌، سربازان محمد علی شاه به فرماندهی لیاخوف روس در سه ستون به سوی مجلس شورای ملی روانه شدند و به دستور لیاخوف مجلس شورای ملی را، با تمام نمایندگان حاضر، هدف شلیک توپ قرار دادند. بسیاری از نمایندگان کشته شدند و به عمارت مجلس و مسجد سپهسالار نیز آسیب‌هایی وارد شد. این عمارت سه بار نیز طعمه حریق شده است.

این ساختمان در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ بخشی از کتابخانه مجلس شورای اسلامی بود.