خانه دایی جان ناپلئون در بافت تاریخی شهر تهران قرار دارد و میان خیابان های لاله زار و فردوسی واقع شده است. این خانه به دلیل موقعیت مکانی بین خیابان فردوسی و لاله زار تهران قدیم، محل رفت و آمد های میهمانان خارجی آن روزهای قبل انقلاب و نشست های سیاسی هم بوده است. بسیاری از شخصیت های انقلابی و سیاسی دوران مشروطه این خانه را پناهگاه خود می دانستند. ناصرالدین شاه قاجار نیز به این خانه رفت و آمد کرده و ملاقات های حساسی در این عمارت داشته است. مساحت این خانه باغ در زمان قاجار بیشتر از حال حاضر بوده و ساختمان های آن به مرور زمان تخریب شده است. خانه دایی جان ناپلئون در طول تاریخ نام های دیگری همچون خانه امین السلطان و خانه اتحادیه را از آن خود داشته و تاریخچه همه این نامها، از دوران قاجار آغاز می شود.
تاریخچه
سال ۱۲۶۱ شمسی بود که باغ بزرگ لاله زار را بخش بندی کردند و هدف از این کار، ساخت یک خیابان بود. در آن زمان ناصرالدین شاه سفرهای زیادی به اروپا داشت و دستور ساخت خیابانی همچون شانزلیزه را در طهران صادر کرده بود. پیرو این دستور بود که لاله زار را بخش بندی کردند و بخشی از آن به میرزا ابراهیم خان تعلق گرفت. با مرگ میرزا، پسرش، علی اصغرخان اتابک معروف به امین السلطان صاحب این زمین شد و با خریدن اراضی مجاور، مساحت آن را افزایش داد. لازم است ذکر شود امین السلطان در طول زندگی خود، صدراعظمی سه پادشاه قاجار، یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه را عهده دار بود و جایگاه سیاسی والایی داشت. همین موضوع سبب شد تا خانه امین السلطان محل رفت و آمد بسیاری از رجال سیاسی باشد و بسیاری از تصمیمات مهم سیاسی آن زمان در این خانه صورت گیرد. البته همه این اتفاقات پیش از جنبش مشروطه و مرگ امین سلطان در این جریان بود. او در ۸ شهریور ۱۲۸۶ هجری خورشیدی توسط عباس آقا تبریزی کشته و در قم به خاک سپرده شد. پس از این ماجرا، در سال ۱۲۹۵ هجری شمسی، حاج رحیم اتحادیه، خانه و باغ امین السلطان را از وارثانش خریداری کرد. وی این زمین را ۳۰ قسمت کرد و به فرزندانش ارث داد. سینما جهان، سینما شهرزاد، یک پارکینگ و یک مجتمع تجاری در بخشی از همین زمین ها ساخته شده است. در سال های بعدی خانه امین السلطان که دیگر به نام خانه اتحادیه شناخته می شد، بسیار کوچک تر بود و به عنوان تنها قطعه به جا‌مانده از باغ های لاله زار به یادگار ماند. این خانه در دهه ۵۰ لوکیشن سریال معروف «دایی جان ناپلئون» ساخته ناصر تقوایی بود و به همین نام نیز معروف شد. خانه دایی جان ناپلئون تنها قطعه بازمانده از باغ های لاله زار است.
خانه مسعود و خانه فرح اعظم
از دیگر ساختمان های مهم اینجا، باید خانه مسعود را نام برد که گویا متعلق به مسعود اتحادیه، فرزند حاج رحیم بوده است. جالب آنکه این خانه در گذشته، تالاری شرقی-غربی به حساب می آمده و خانواده حاج رحیم در آن زندگی می کردند. سقف این خانه به گچبری های نفیس و پرکاری مزین است. عمارت مذکور، زیرزمینی با بدنه های آجری و سقف های قوس دار دارد که مساحتش چهل و سه مترمربع است. در ادامه باید به تالار مکمل خانه مسعود اشاره کنیم که با عنوان خانه فرح اعظم شناخته می شود. این تالار، تا پیش از مرمت شامل سه بخش می شد و در بخش شرقی آن، شومینه ای سفالین و منقوش دیده می شد که هنوز هم به زیبایی در آنجا قرار دارد. در نمای بیرونی خانه مسعود و فرح اعظم می توان گچبری های پرکاری را مشاهده کرد که یادآور دوران میانی قاجار هستند.
خانه حاج رحیم اتحادیه
خانه حاج رحیم اتحادیه از عمارت‌های مهم مجموعه و شاید مهم ترین آنها باشد که در حیاط شرقی قرار دارد. از روی معماری و اجزای به کار رفته در ساخت سازه ها می توان حدس زد که این خانه و خانه فرح اعظم و خانه مسعود در گذشته یک ساختمان مشترک بوده اند و به مرور از یکدیگر تفکیک شدند. نمای خارجی خانه حاج رحیم به سمت خیاط شرقی است و تنها از این سمت پنجره دارد. طرح اصلی این ساختمان به صورت تالاری در وسط و دو اتاق در طرفین است. عمارت حاج رحیم، پلکان سنگی در حیاط شرقی دارد و از زیرزمینی جداگانه برخوردار است که به حیاط غربی راه دارد. در این مجموعه ساختمان دیگری هم قرار دارد که متفاوت از دیگر سازه ها است. با توجه به سبک و سیاق معماری آن حدس می زنند دیرتر از باقی سازه ها ساخته شده است. ساختمانی کوشکی مانند و دو طبقه در میان حیاط شرقی است که از چهار طرف نما دارد و با عنوان خانه عبدالحسین شناخته می شود. طبقه همکف اینجا دو اتاق و یک تالار دارد و طبقه فوقانی از سه اتاق و یک ایوان تشکیل شده است. معماری خانه دایی جان ناپلئون مانند معماری بناهای آن زمان بوده و به ۲ بخش اندرونی و بیرونی تقسیم می شود. همچنین در این خانه پنج حوض و حوضچه وجود دارد که همگی از جنس سفالینه هستند و حال و هوایی مطبوع به خانه بخشیده اند. خانه اتحادیه دارای دو در ورودی از سمت خیابان لاله زار و خیابان فردوسی است؛ اما در اصلی آن، در خیابان لاله زار و انتهای بن بست اتحادیه قرار دارد. یکی از زیباترین تزئینات خانه را در این قسمت می توان مشاهده کرد. در اینجا سردری با قابی از نام های خداوند در اسلام دیده می شود و دو ستون نیمگرد توکاری شده در دو سمت ورودی قرار دارد. قوس بالای در نیز که به آجرهای تراشکاری مزین است، شباهت جالب توجهی به قوس های هندی و مغولی دارد. با گذر از هشتی ورودی خانه، می توان وارد حیاط این عمارت زیبا شد. در سمت راست ورودی عمارتی با ۲۳۳ متر مربع مساحت قرار دارد و در ورودی آن می توان مقرنس کاری های زیبایی را دید. این عمارت خانه اسماعیل اتحادیه است و گفته می شود در گذشته، محل کار حاج رحیم اتحادیه بوده است. عملیات مرمت در آبان ۱۳۹۴ شروع و در مهر ۱۳۹۹ پایان یافت. در حال حاضر خانه دایی جان ناپلئون به سازمان زیباسازی شهر تهران تعلق دارد و به عنوان یک بنای تاریخی ارزشمند قابل بازدید است.
موقعیت مکانی
تهران، میدان امام خمینی، خیابان لاله‌زار، انتهای بن بست اتحایه، پلاک ۱۲
مسیر دسترسی
برای بازدید از خانه دایی جان ناپلئون، گزینه های زیادی هست. البته باید این را مد نظر داشته باشید که این منطقه در طرح ترافیک تهران قرار دارد و در روزهای کاری، نمی توان با خودروی شخصی به اینجا رفت. پس اگر برنامه دارید با خودروی شخصی از خانه اتحادیه بازدید کنید، بهتر است برنامه را به روزهای آخر هفته موکول کنید. از دیگر گزینه ها برای رسیدن به خانه دایی جان ناپلئون می توان به وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس، مترو و تاکسی اشاره کرد. در فاصله کمی از این مکان، ایستگاه های مترو سعدی و امام و چندین ایستگاه اتوبوس قرار دارند که می توانید برای بازدید استفاده کنید.
منابع:
- blog.rahbal.com
- fa.wikipedia.org
